Samenvatting: Sociologie van de media & ICT
Psychologie: vertrekt vanuit het individu (mentale processen van individu) vb. slechte
examenresultaten ligt aan leerproblemen, stress
Sociologie: kijken naar de groepsfactoren (sociale processen in samenleving) vb. slechte
examenresultaten ligt aan foute vrienden, gezinscontext: ouders die niet stimuleren om te studeren
Mediapsycholoog: psychologische motieven (wat trekt het individu aan?); hypothese = introverte
mensen gaan sneller Tinder gebruiken, omdat ze minder snel contact durven leggen; wat is de
psycho-sociale impact van Tinder (vb. beleving van relatievorming)?
Mediasocioloog: Tinder in sociaal-historische context plaatsen; welke sociale groepen maken
gebruik van Tinder (vb. jongeren, geslacht) en waarom?
H1: Inleiding mediasociologie
Mediasociologie = de studie van de relatie tussen media en maatschappij
Sociale structuur
= verwevenheid tussen sociale categorieën en niet direct observeerbaar; het georganiseerde,
onderliggende patroon van sociale relaties en sociale instituties die de samenleving vormen. We
leven niet naast elkaar, maar met elkaar.
= Om chaos te vermijden (met oog op sociale orde) leven we volgende impliciete en expliciete
afspraken
Sociale instituties = bouwstenen van sociale structuur; concepten die samenleving vormen vb. gezin
= ongeschreven afspraak over hoe samenleving organiseren zoals bijvoorbeeld opvoeding van de
kinderen
Sociologische categorieën: sociologen vertrekken altijd van groepen om fenomenen te beschrijven
vb. alle Antwerpenaren
Gezin, onderwijs, religie, economie (sociaal-economische status), politiek (regime: autoritair of vrij?
~ toegang tot media), mediagebruik (vb. mediageweld -> gewelddadige attitude?) = sociologische
concepten
Samenleving/sociale context
- Samenleving geeft een kader: leven in samenleving heeft impact op actoren
- Samenleving: permanente staat van verandering/evolueert; historiciteit = samenleving krijgt
vorm doorheen geschiedenis Vb. ideeën over kinderarbeid, homoseksualiteit
- Samenlevingen verschillen vb. kinderarbeid in Westerse wereld versus derdewereldlanden
- Niettemin hebben mensen hun eigen biografie/wil! Sociale processen oefenen invloed uit op
dagelijks sociaal handelen van individuen.
Mediasociologie: de relatie tussen media en maatschappij
Drie heersende denkbeelden
Badkamer
Afspiegeling: reflectie in de spiegel
Vormende kracht: spiegel zegt niet alles want het is een frame (actieve selectie en constructie), ook
kan spiegel beeld vervormen (vb. barst) of je kan zelf gekke bekken trekken.
1) De media als vormende kracht
= mediainhouden hebben het potentieel om mensen te beïnvloeden in hun denken en handelen.
Media hebben impact op de richting en vorm van verandering in de maatschappij.
Vb. Mediageweld heeft invloed op geweld in de samenleving.
Media -> Maatschappij
2) De media als afspiegeling
Media houden de samenleving een spiegel voor; ze functioneren enkel als doorgeefluik van wat er in
de samenleving leeft. Dominante denkbeelden worden belicht. Vb. Geweld in de samenleving en
1
,daarom zie je ook geweld in de media of als afbeeldingen van seksualiteit explicieter worden dan is
dit omdat we leven in een maatschappij waarin de openlijke beleving van seksualiteit reeds een
gegeven is.
Maatschappij -> Media
3) Media als representatie: de middenweg die de verhouding tussen media en maatschappij
beschrijft = circulaire relatie tussen media en samenleving
Media is representatie: spiegelt maar vormt ook de maatschappij; wederzijdse beïnvloeding =
wisselwerking tussen media en maatschappij
Onderwerpen in de media zijn niet uit de lucht gegrepen en vormen onderwerp van het publiek
debat. Maar tegelijkertijd is het geen neutrale, waardevrije afspiegeling van de werkelijkheid: actieve
selectie en constructie
Mediaproductie is een selectief proces.
Media-inhouden = selectief geconstrueerde interpretaties van de werkelijkheid, vaak
vertekend en vormen representaties deze informeren de bredere samenleving
beïnvloeding
Media <-> maatschappij
De historische relatie tussen mediastudies en sociologie
Sociologie = de studie van de maatschappij
Sociologie en communicatiewetenschappen worden uiteengedreven door psychologie.
Communicatiewetenschappen: focus op de individuele effecten gekaapt door
psychologen dus sociaalpsychologische invloeden -> scheurde zich af van de sociologie.
Maar sociologie blijf wel een inspiratiebron voor communicatiewetenschappen.
Mediasociologie als zelfstandige sub-discipline, want media werd steeds belangrijker in de
maatschappij.
Sociologie van de moderne maatschappij
Reflexieve, ‘hoge’, ‘late’ moderniteit
Sociologie leeft onder het besef dat samenlevingen continu veranderen en evolueren =
voortdurende, niet-lineaire sociale verandering = sociale/sociologische processen
Als we spreken van ‘de samenleving’ dan spreken we over de ‘moderne samenleving’:
Moderniteit: historische periode die loopt vanaf het Europese verlichtingsdenken in eind
17de eeuw tot vandaag
- Secularisering en rationalisering: religieuze autoriteit werd vervangen door het
rationeel wetenschappelijk denken.
- Traditionele ideeën werden vervangen door methodisch denken en het inzetten
van kennis en middelen om doelen te bereiken = techno-optimisten
- Post-feodale processen: kapitalisme, industrialisering, bureaucratisering,
urbanisering, consumentisme, democratisering en globalisering
natiestaten verschillen in tempo van modernisering
Moderniteit staat onder druk: sommigen argumenteren dat we leven in een postmoderniteit.
Postmoderniteit = gebaseerd op de overtuiging dat samenlevingen niet onvermijdelijk op een
uniforme, gestructureerde wijze in dezelfde richting evolueren (eco-pessimisten).
- Rationaliteit heeft ook negatieve effecten gehad (conflicten, milieuvervuiling)
- Uniformiteit heeft plaats gemaakt voor diversiteit en pluraliteit
- Traditionele pijlers van het moderniteitsdenken worden ondermijnd (vb.
klassenconflicten, natiestaat) door massamedia, globalisering, immigratiestromen, etc.
2
, Ondanks kritiek nog steeds erg waardevol:
Anthony Giddens (Britse socioloog): late/hoge/reflexieve moderniteit
- Erkent zowel de positieve als de negatieve gevolgen van de evolutie van traditionele,
feodale naar moderne samenlevingen (schade van de moderniteit en technologische
vooruitgang vb. klimaatverandering, sociale ongelijkheden)
- Erkent dat er geen eenduidige weg naar ‘de’ moderne samenleving bestaat elke
samenleving evolueert via een uniek parcours.
Sociologische/economische processen (= metaprocessen: boven ons hoofd)
Enkele processen die eigen zijn aan de overgang van traditionele naar moderne samenlevingen:
- Industrialisering:
o 18e eeuw: GB en West-EU
o Vervangen van menselijke en dierlijke arbeid door machinatie
o Verhuizing van platteland naar steden sterke impact op dagelijks leven
o Doel = efficiëntere productie
o Gevoed door fundamentele technologische ontwikkelingen
o Absoluut kernproces in de evolutie naar een moderne samenleving
- Urbanisering:
o Toename van de bevolkingsdichtheid in stedelijke gebieden (zie industrialisering)
o Lossere en meer geïndividualiseerde associaties tussen mensen (i.p.v. hechte, rurale
gemeenschappen) individualisering
- Bureaucratisering:
o De hiërarchische organisatie op basis van geschreven, formele regels, procedures en
aanspreekpunten die kenmerkend zijn voor geïndustrialiseerde samenlevingen
o Verbonden met de complexiteit van moderne samenlevingen
o Gestandaardiseerd met een strikte regelgeving (‘sociale machine’)
- Kapitalisme:
o Steunt op winstmaximalisatie binnen een vrije markt (economische organisatie)
o Gevoed door investeringen die tot groei en winst leiden
Karl Marx: kapitalisme is een systeem van exploitatie waarbij de kapitalistische klasse
over het kapitaal beschikt (maakt hen dominant tegenover de arbeidsklasse) systeem
van uitbuiting.
Max Weber: ziet het kapitalisme als een voedingsbodem tot zelfontplooiing,
aanmoedigen van competitie en innovatie drijvende kracht
- Consumentisme:
o Persoonlijke voldoening halen uit consumeren
o Motor van het kapitalisme
o Vanaf vorige eeuw (1960 piek): erg ruime verspreiding naar de massa
o Materialistische levensstijlen en massaconsumptie
- Globalisering:
o Het verkleinen van de afstand tussen geografisch verspreide populaties door ze met
elkaar in contact te brengen, hetgeen schijnbaar leidt tot een eengemaakte, globale
samenleving.
o Minder isolatie: een toenemend transnationaal karakter op politiek, cultureel en
economisch vlak vb. migratiestromen door toenemende mate van mobiliteit
o Vb. mediaproducten verspreiding zich over landsgrenzen heen; Amerikaanse series
in België
H2: Decompositie van media
Proces van massacommunicatie/mediaproductie opdelen = decompositie
3
