Hoofdstuk 8
Wat is economie ? 91 Economische en Monetaire Unie 116
Monetair beleid 95 Verdrag van Maastricht 117
Prudentieel toezicht 97 Stabiliteits- en Groeipact 118
Begrotingsbeleid 99
De Lissabon- en de Europa 2020
Inflatie 102 strategie 119
Consumptieprijsindex – HICP – Wisselreserves van de NBB 121
gezondheidsindex... 104
Basisrentetarieven van de ECB 122
Groei 105
Bruto binnenlands product 106 Ultieme kredietverstrekker 123
Activiteits-, werkgelegenheids- Basis-herfinancieringstransacties 125
of werkloosheidsgraad… 107
Financiële markten 127
Conjunctuur 108
SEPA : Single Euro Payments Area 128
Conjunctuurindicator – Barometer
van het consumentenvertrouwen – De interbancaire betalingen 129
Opinie-enquêtes 109
Het TARGET2-systeem 131
Nationale rekeningen 111
Effectenafwikkeling 132
Betalingsbalans 112
Wie creëert het geld ? 113 Bretton Woods-instellingen 134
Seigneurage 114 Benelux kiesgroep bij het IMF 135
Fiduciair geld en zijn dekking 115 Van G5 naar G20 136
Andere definities zijn terug te vinden op de website van het Museum (Woordenlijst) :
www.nbbmuseum.be
, 91
Infomap
Ieder beroep heeft zijn jargon, iedere specialiteit zijn basisbegrippen. Zo ook het soms
vrij gesloten wereldje van de centrale banken. Alhoewel, elke dag staat er in de krant
wel iets over het bbp, rentetarief, groei, inflatie… Er wordt aangenomen dat iedereen
weet wat daarmee wordt bedoeld, maar is dat wel het geval ?
Wat is economie ?
Het beheer
van schaarse verschillende sociale wetenschappen (economie,
middelen of alle sociologie, politieke wetenschappen, psychologie,
menselijke gedragingen enz.) nauwkeurig af te bakenen. Het probleem om de
grenzen van de analyse nader te bepalen en daarbij
in verband met de
de onderlinge afhankelijkheid te erkennen, is inherent
productie, de distributie
aan alle menswetenschappen.
en de consumptie
van goederen en De term ”economie“ is afkomstig van het Griekse
diensten ? woord dat ”hij die huishoudt“ betekent. De
gelijkenissen tussen economie en gezin zijn talrijk.
Een gezin leiden betekent de huishoudelijke taken
Economie blijft vaak beperkt tot een bijzonder aspect verdelen, beslissingen nemen over de te verrichten
van het menselijke gedrag, namelijk het streven naar uitgaven en keuzes maken zoals : als ik een auto
een optimale aanwending van middelen die schaars koop, kan ik niet op vakantie gaan. De economie
zijn om te voldoen aan behoeften die daarentegen krijgt te maken met dezelfde vraagstukken : welke
talrijk en onbegrensd zijn. soorten goederen of diensten moeten worden
geproduceerd, hoe zullen de beschikbare middelen
Economie is de studie van de wijze waarop de zoals arbeid, grond of bepaalde installaties worden
maatschappij haar schaarse middelen beheert (1). toegewezen aan de verschillende gewenste
producties ? Wie beslist over die productie en voor
Er bestaat echter geen eensgezindheid over een welke consumptie ? Hoe worden de inkomens
definitie van de economische wetenschap. Deze zou verdeeld ? Worden deze besteed – en zo ja waaraan –
bijvoorbeeld ruimer kunnen worden omschreven of worden ze gespaard en waarom ?
als : de studie van alle gedragingen in verband
met de productie, de distributie en de consumptie Om die vragen te beantwoorden, dienen keuzes te
van goederen en diensten. Zo’n definitie is echter worden gemaakt en dit is des te onvermijdelijker
veelomvattend en bestrijkt een geheel van menselijke omdat de middelen (grond, grondstoffen, werktijd,
activiteiten die economische, maar ook politieke machines, enz.) beperkt zijn. Door de schaarste en
of ethische keuzes vergen. Ze heeft niettemin de hierdoor vereiste keuzes te bestuderen, neemt de
de verdienste aan te tonen dat de menselijke economie tevens deel aan het debat over de verdeling
gedragingen onderling afhankelijk zijn en dat van de welvaart of over duurzame ontwikkeling.
het moeilijk is de respectieve domeinen van de De economie vormt dan ook de inzet van het sociale
en politieke beleid. Die keuzes kunnen worden
(1) N. Gregory Mankiw. Principles of Economics, 1998. In het onderzocht op het niveau van de consument of de
Nederlands verwijst de term economie zonder onderscheid naar de
economische wetenschap en naar al wat deze onderzoekt. onderneming, of voor de economie als geheel.
,92
Micro-economie en macro-economie
Micro-economie is de naam die men geeft aan de bereiken ondanks een aantal beperkingen.
studie van individuele gedragingen, in het bijzonder Een onderneming zal bijvoorbeeld streven naar
die van consumenten, producenten of bezitters van een zo hoog mogelijke winst, die weliswaar wordt
middelen en aan de analyse van hun wisselwerking. ingeperkt door technische belemmeringen en
De macro-economie onderzoekt dan weer de kosten. De consument zal dan weer zijn voorkeuren
economie als geheel en tracht daarbij de verbanden optimaal willen bevredigen met inachtneming
te begrijpen tussen de diverse aggregaten als van zijn inkomen. Op de markt, de plaats waar de
inkomen, werkgelegenheid, investeringen en consument en de producent elkaar ontmoeten,
besparingen. worden de verhandelde hoeveelheden en de prijzen
vastgesteld.
Het is onmogelijk de realiteit in al haar complexiteit
volledig te doorzien en te begrijpen. In België De macro-economie beschouwt de mogelijke
zijn er verscheidene miljoenen consumenten en wisselwerkingen tussen grotere gehelen. Het bruto
bijna 600.000 ondernemingen die actief zijn op binnenlands product (bbp), de werkloosheid, de
honderden verschillende markten, waaronder uitvoer of de invoer van een land zijn zogenaamde
sommige exportmarkten. Het is onmogelijk het macro-economische statistieken. Ze leren ons
gedrag van elk economisch subject te begrijpen. niets over een onderneming of gezin in het
Hoe kunnen we derhalve de impact van een bijzonder, maar verschaffen ons inlichtingen
economische beslissing meten of hoe kunnen we over de toestand van de economie als geheel en
twee acties vergelijken in termen van kosten en over de wisselwerkingen tussen de voornaamste
baten voor de hele economie ? componenten ervan. Verscheidene van die
begrippen worden in de volgende bladzijden
In een poging dit te bewerkstelligen, moet toegelicht.
de micro-economie uitgaan van een aantal
hypothesen en de realiteit terugbrengen tot enkele De macro-economie zoals ze door de econoom
gedragingen die als maatstaf gelden. De klassieke J. M. Keynes (o 1883 – +1946) werd ingevoerd,
micro-economie stelt voor het menselijke gedrag tracht vragen te beantwoorden van het type :
– en dit is een eerste belangrijke hypothese – als waarom heerst er werkloosheid ? Waarom stijgen
rationeel te beschouwen. Het wordt dus in de de prijzen ? Waarom nemen de productie en de
eerste plaats geleid door de rede en niet door werkgelegenheid in sommige jaren toe en in
gevoelens, passie of andere externe invloeden. Een andere niet ? Hoe evolueren de inkomens en hoe
andere belangrijke hypothese heeft betrekking op worden ze verdeeld ?
de informatie waarover ieder individu beschikt.
Daarvan wordt aangenomen dat ze volledig en Aangezien het gedrag van miljoenen individuen het
meteen voorhanden is. Precies omdat ze volmaakt verloop van de nationale economie bepaalt, is het
ingelicht zijn, kunnen de consumenten en de niet mogelijk macro-economische ontwikkelingen
producenten de rationeelste beslissingen nemen die te begrijpen zonder zich te verdiepen in de micro-
het best stroken met hun objectieve economische economische beslissingen die eraan ten grondslag
belang. Ten slotte zijn individuen onafhankelijk liggen. Hedendaagse economen werken daartoe
en kan geen van hen beslissingen opdringen aan syntheses, macro-economische modellen met
anderen, zodat er ”volkomen concurrentie“ is. micro-economische grondslagen, uit door bepaalde
hypothesen van de klassieke micro-economie te
Die hypothesen leiden tot de uitwerking van wijzigen (bijvoorbeeld door rekening te houden
vrij eenvoudige modellen met de bedoeling met de ”onvolkomenheden“ van de markten :
bepaalde economische gedragingen te simuleren : marktmacht van de grote ondernemingen en de
hoe evolueert de vraag van de consument naar vakbonden, asymmetrische informatie, enz.) en
een goed, hoe reageert het aanbod van een door verder te kijken dan de mechanische relaties
onderneming, hoe worden de prijzen gevormd ? van de keynesiaanse macro-economie (bijvoorbeeld
Ieder economisch subject zal, in die theoretische door de verwachtingen van de deelnemers aan het
omgeving, zijn doelstellingen maximaal willen economische leven in te calculeren).
, 93
Economisch beleid
In het economische leven is de overheid Ze beïnvloedt ten slotte de vraag via bijvoorbeeld
geen deelnemer als de andere : ze kan een haar beslissingen over het bedrag van de
doorslaggevende invloed op de economie ontvangsten en uitgaven, en dus over de
uitoefenen via haar regelgeving en transacties. ontwikkeling van de overheidsschuld, het
begrotingsbeleid.
Eerst en vooral is het de overheid die de spelregels
bepaalt, bijvoorbeeld via het overeenkomstenrecht, De economische wetenschap analyseert ook het
het vennootschapsrecht, de concurrentieregels, optreden van de overheid en wordt gebruikt
enz. om aanbevelingen inzake het economische
beleid te formuleren. Ze biedt mogelijke
De overheid speelt ook een rol in de economie antwoorden op de talrijke vragen die zich aan
via de handelingen die ze stelt. Deze vullen de de overheid opdringen : bijvoorbeeld, wat zijn de
markt aan door overheidsdiensten te verstrekken, gevolgen van de bescherming van de nationale
bijvoorbeeld in het vlak van infrastructuur, producenten (”protectionisme“) door middel
onderwijs, gezondheidszorg, geld, enz. van hoge douanerechten of andere maatregelen
zoals subsidies, schrootpremies, ... ? Hoe wordt
De overheid zorgt ook voor herverdeling van het gedrag veranderd door de verschillende
inkomens (belastingen, sociale zekerheid, enz.). belastingstelsels ? Welke prijs moet worden
vastgesteld voor overheidsdiensten ? Door welke
prikkels kan vervuiling met de minste kosten
worden beperkt ? Wat zijn de gevolgen van de
verschillende arbeidsreglementeringen ? Wat
is het meest geschikte begrotingsbeleid in een
bepaalde context ? Wat is het meest geschikte
begrotingsbeleid in een bepaalde context ?