Klinische psychiatrie
LES 1: MODULE 1 SCHIZOFRENIE-SPECTRUM EN ANDERE PSYCHOTISCHE STOORNISSEN
I. Historisch overzicht
❖ Aspecifieke bewaring
• “Pest- en Dolhuizen”
▪ Doel = maatschappij beschermen, afzonderen van de maatschappij
▪ 1539: “tot Eeuwige dagen in gevangenis geketent ende versekert te worden”
▪ 1593: wedde: 3 ponden en 20 schellingen “om miserabele crancksinnische”
personen onderdak te geven (+ per week 30 schellingen per patiënt) →
iedereen die wil kan mensen onderdak geven
❖ Specifieke bewaring
• “Asylum” → asielen, werden ook afgezonderd van de maatschappij
• Doel:
▪ maatschappij beschermen
▪ Eerste instelling: “Bedlam” (St Bethlem’s Hospital London)
• aanvankelijk: straf voor “immoraliteit”
• later (1700): “patients”→ de term patiënt werd voor de eerste keer
gebruikt
• organisatie (1734): curable/incurable
• “In the 18th century people used to go there to see the lunatics. For a penny one could peer
into their cells, view the freaks of the "show of Bethlehem" and laugh at their antics,
generally of a sexual nature or violent fights. Entry was free on the first Tuesday of the
month. Visitors were permitted to bring long sticks with which to poke and enrage the
inmates. In 1814 there were 96,000 such visits. → men kon naar de gekken gaan kijken
❖ Psychosenzorg (KENNEN)
• Residentieel verblijf
▪ “aangeleerde afhankelijkheid” → op den duur konden ze niets meer
▪ verlies aan gezonde mentale capaciteiten en coping skills
▪ Therapieën: oa koude baden, ergotherapie, bewegingstherapie: “bezig zijn”
→ men stak de mensen in koude baden, draaide ze op een draaistoel in een
bepaalde richting
▪ Dokter Guislain één van de eerste , zeer grote voorzieningen
❖ Electro-Convulsie-Therapie (Elektroshock therapie) (KENNEN)
• 1926: “insult is belangrijk” → = epileptische aanval → schok die door de hersenen
gaat, daarna was shizofrenie beter → dus dachten ze we gaan schokken opwekken
om shizofrenie te verbeteren
• 1937: Cerletti (toestel)
• Sinds 1940: curariseren(spierverslapping)
• Beroemde ECT patiënten:
▪ Ernest Heminghway
▪ Vladimir Horowitz (pianist)
▪ Lou Reed
• Nog steeds: belangrijke behandeling (ook voor andere aandoeningen: zie verder in
cursus) → in België +-80 mensen per week behandeld met elektroshock therapie
1
, ❖ Lobotomie (KENNEN)
• Egas Moniz, Portugees neurochirurg
▪ Heeft Nobelprijs geneeskunde gewonnen (1941)
• Gebruikte specifiek leukotoom via boorgat → men ging opzettelijk letsels
aanbrengen om te zien wat er gebeurde, wnr er in de frontale cortex letsels
aangebracht werden dan werd de schizofrenie beter
• Effectief, maar bijwerkingen...
▪ In rug geschoten door één van zijn gelobotomiseerde patiënten
• Ice-pick lobotomy (niet kennen)
▪ Freeman, uitvinder van de “snelle lobotomie” (1945)
▪ Gebruikte een “Ice Pick” in plaats van een leukotoom → tot 1960
▪ Onder lokale anesthesie ingebracht met een hamer
• “this perforates skin, subcutaneous tissue, bone and meninges in a
single plunge”
II. Symptomen
❖ didactische opmerking: (KENNEN)
• Term “psychotische symptomen” versus “psychotische stoornissen”
• psychotische symptomen komen meestal voor bij psychotische stoornissen maar
kunnen ook voorkomen bij stemmingsstoornissen, middelenmisbruik,
persoonlijkheidsstoornissen, dementie,...
• de meest voorkomende en prototypische psychotische stoornis is schizofrenie (hier
verder besproken)
❖ Schizofreniespectrum- en andere psychotische stoornissen (KENNEN)
• Afwijkingen in een of meer van de volgende vijf symptoomdomeinen: EXAMEN
▪ 1. Wanen
▪ 2. Hallucinaties positieve symptomen
▪ 3. Gedesorganiseerde denken
▪ 4. Gedesorganiseerde of abnormale psychomotoriek
▪ 5. Negatieve symptomen
❖ Begrip: Positieve Symptomen (KENNEN)
• = symptomen die iemand anders niet heeft: “ze zijn erbij
gekomen”
• vb. Wanen, hallucinaties, gedesorganiseerd denken
• Gedrag + …. POSITIEVE SYMPTOMEN
• Biochemie: Teveel aan dopamine in mesolimbisch
systeem (negatieve symptomen: frontale cortex: te
weinig aan dopamine)
❖ 1. WANEN (KENNEN)
• Definitie
▪ Wanen = denkstoornis → niet hetzelfde dan halluciantie
▪ Definitie: Vaststaande overtuigingen die niet vatbaar zijn voor feiten die
ermee in tegenspraak zijn → “ik denk dat…”
▪ Niet passend binnen cultuur of religie
• Vb. Voodoo
2
, ▪Zelden heeft de patiënt inzicht in zijn wanen → zeer moeilijk om te
behandelen
• Frequent voorkomende wanen
▪ Achtervolgingswanen
• = Iemand heeft de overtuiging dat hem of haar kwaad zal worden
berokkend, dat hij of zij zal worden aangevallen, door een persoon,
organisatie of andere groep mensen
• Meest voorkomende waan
• Wordt als zeer bedreigend ervaren
• Vb. Film Hugo en Linda: Hugo denkt dat zijn moeder lid is van een
geheime dienst en hem iets wil aandoen
▪ Betrekkingswanen
• = Iemand heeft de overtuiging dat bepaalde gebaren, opmerkingen,
signalen uit de omgeving enzovoort aan de betrokkene zelf gericht
zijn → vb je kijkt tv en je denkt dat ze jou specifiek een boodschap
geven
• Vb. Film Hugo en Linda: Boodschap op TV is specifiek naar Hugo
gericht
• Minder frequent voorkomende wanen
▪ Grootheidswanen
• = Iemand heeft de overtuiging dat hij of zij uitzonderlijke kwaliteiten,
rijkdom of roem bezit
• Vb. Film Hugo en Linda: Linda heeft waan dat ze de plannen van
atoombom moet bewaken
▪ Erotomane wanen
• = Iemand is er onterecht van overtuigd dat iemand anders verliefd is
op hem of haar → syndroom van clérambault
❖ 2. HALLUCINATIES (KENNEN)
• Definitie
▪ Hallucinaties = stoornissen van de waarneming
▪ =zintuiglijke ervaringen die plaatsvinden zonder dat er een externe stimulus
is
▪ Zijn levendig en helder, hebben net zo veel kracht en maken net zo veel
indruk als normale waarnemingen, en staan niet onder controle van de wil
→ wanneer de mensen stemmen horen en er wordt hersenscan gedaan dan
is er effectief activiteit in de auditieve hersencentra
▪ Zelden heeft de patiënt hier inzicht in
• Indeling
▪ Vijf types (zintuiglijke modaliteiten)
1. Auditieve hallucinaties (>>)
2. Visuele hallucinaties
3. Tactiele hallucinaties
4. Olfactorische hallucinaties
5. Gustatorische hallucinaties
• A. AUDITIEVE HALLUCINATIES
▪ Enkelvoudige:
• vb. bellen, kraken, kauwgeluiden
3
, ▪ Stemmen:
• Woorden: vb “moordenaar”, “hoer”
• Zinnen en conversaties
• Komen uit radio, uit hoofd, uit darmen, uit stopcontact
• In “Tweede” en “Derde”-persoon; resp. Tegen de patiënt en Over de
patiënt
• Cave!! BEVELSHALLUCINATIE → zeer gevaarlijk
o Tweede persoon
o Aanzet tot zelfmoord of moord
▪ Komen voor bij schizofrenie, manie, depressie, dementie, delirium,...
• B. VISUELE HALLUCINATIES
▪ Enkelvoudige:
• vb. Lichtflitsen, schaduwen
• Vb kleurvervormingen: (zie verder: middelen: Lucy in the Sky with
Diamonds → LSD)
▪ Taferelen:
• Vervormde gezichten
• Complexe scènes
▪ Komen voor bij schizofrenie, manie, depressie, dementie, delirium,…
• C. TACTIELE HALLUCINATIES
▪ Tactiele hallucinaties
• Vb. krioelen van beestjes op de huid
• Vb. elektriciteit in de darmen
▪ Komen voor bij schizofrenie, manie, depressie, dementie, …
▪ Zijn frequent voorkomend bij delirium na middelen-onttrekking
• Delirium tremens → je ziet kleine zwarte spinnetjes
▪ Verschil met somatisatie
• Patiënt zegt dat “alsof er beestjes in of op mijn huid zitten” → alsof
• D. OLFACTORISCHE HALLUCINATIES
▪ Olfactorische hallucinaties
• vb. Rotten van darmen
o vb. Geur van zwavel (duivel uit de hel)
• Komen voor bij schizofrenie, manie, depressie, dementie, delirium,…
• Zijn vaak gekoppeld aan hallucinaties in andere modaliteiten of met
wanen
o Bvb. Schizofrenie: “duivel gezien, laatste oordeel, geur van
zwavel,…”
o Bvb. Psychotische depressie: “ondergangswaan, lichaam gaat
kapot en geur van rotting”
• Let op ! Kan alarmsymptoom zijn bij hersentumoren
• E. GUSTATORISCHE HALLUCINATIES
▪ Gustatorische hallucinaties (smaakhallucinaties)
• Vb. Smaak van rot voedsel of van faeces
▪ Komen voor bij schizofrenie, manie, depressie, dementie, delirium,…
▪ Gaat meestal samen met wanen:
• bvb. Vergiftigingswaan (en hallucinatie van vergiftigd voedsel)
• Bvb. Psychotische depressie (vb ”ontrouw” en geur van sperma)
4
