Beknopt burgerlijk
recht voor
welzijnswerkers
editie 2020
Bachelor in de orthopedagogie
samenvatting semester 2
Thyra Janssens
MT1 – SEMESTER 2
1
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 : inleiding ............................................................................................................... 6
1.1 Definitie ............................................................................................................................ 6
1.2 Kenmerken van het recht ................................................................................................. 6
1.2.1 Het recht is een geheel van regels, regelingen en instellingen................................. 6
1.2.2 Het doel van het recht is het ordenen van de samenleving ..................................... 8
1.2.3 Er bestaat een binding tussen gezag en recht .......................................................... 9
1.2.4 Het recht heeft een dwingend karakter .................................................................. 11
1.3 Enkele belangrijke begrippen ......................................................................................... 12
1.3.1 Objectief VS subjectief recht ................................................................................... 12
1.3.2 Rechtssubject VS rechtsobject ................................................................................ 13
1.3.3 Rechtsfeit VS rechtshandeling................................................................................. 14
1.3.4 Dwingend recht en wilsaanvullende rechtsregels .................................................. 14
2. Hoofdstuk 2 : indeling van het recht .................................................................................... 15
2.1 Privaatrecht VS publiek recht ........................................................................................ 15
2.2 Nationaal VS internationaal ........................................................................................... 16
2.3 Bespreking van verschillende rechtstakken ................................................................... 16
2.3.1 Het nationaal recht.................................................................................................. 16
2.3.2 Grensoverschrijdend of internationaal recht..................................................... 19
3.Hoofdstuk 3 : De bronnen van het recht............................................................................... 20
3.1 Indeling ........................................................................................................................... 20
3.2 Het verdrag ..................................................................................................................... 20
3.3 Wetgeving .................................................................................................................. 21
3.3.1 De grondwet ............................................................................................................ 21
3.3.2 Wet/Decreet/Ordonanties ................................................................................. 22
3.3.3 Koninklijk Besluit/Besluit van de Vlaamse Regering, Waalse Gewest- of Franse
Gemeenschapsregering,… ................................................................................................ 23
3.3.4 Ministerieel Besluit of Besluit van een lid van een deelregering ............................ 23
3.3.5 Provinciaal Reglement ............................................................................................. 23
3.3.6 Gemeentelijk Reglement ......................................................................................... 23
3.4 De gewoonte .................................................................................................................. 24
3.5 De rechtspraak ............................................................................................................... 24
3.6 De rechtsleer .................................................................................................................. 24
2
, 3.7 Algemene rechtsbeginselen ........................................................................................... 25
4.Hoofdstuk 1 : De persoon...................................................................................................... 27
4.1 Begrip.............................................................................................................................. 27
4.2 de fysieke of natuurlijke persoon ................................................................................... 28
4.2.1 Het lichaam.............................................................................................................. 28
4.2.2 Het leven................................................................................................................. 30
4.3 De rechtspersonen .................................................................................................... 34
4.4 de staat van de persoon ................................................................................................. 36
4.4 De bekwaamheid van de persoon ............................................................................. 36
4.4.1 Rechtsonbekwaamheid ........................................................................................... 37
4.4.2 Handelingsonbekwaamheid ............................................................................... 38
4.5 Bewijs van staat en bekwaamheid ............................................................................ 41
5.Hoofdstuk 2 : de attributen van de persoon ......................................................................... 43
5.1 De naam.......................................................................................................................... 43
5.1.1 De familienaam ....................................................................................................... 43
5.1.2 De voornaam ........................................................................................................... 44
5.1.3 De handelsnaam ...................................................................................................... 44
5.1.4 Procedure tot naamsverbetering en naamsverandering ........................................ 44
5.2 De woonplaats (domicilie) .............................................................................................. 45
5.3 De nationaliteit ............................................................................................................... 46
6. Hoofdstuk 3 : Het huwelijk ................................................................................................... 49
6.1 Begrip.............................................................................................................................. 49
6.2 Grondvereisten ............................................................................................................... 51
6.3 Vormvereisten ................................................................................................................ 51
6.4 Gevolgen van het huwelijk wat betreft de persoon van de echtgenoten ..................... 52
6.5 Huwelijksvermogen ........................................................................................................ 54
6.6 Beëindiging van het huwelijk ......................................................................................... 54
7.Hoofdstuk 4 : Echtscheiding .................................................................................................. 55
8.Hoofdstuk 5 : De afstamming ................................................................................................ 56
8.1 Begrip.............................................................................................................................. 56
9.Hoofdstuk 6 : De adoptie ...................................................................................................... 59
9.1 Adoptie ........................................................................................................................... 59
3
,10.Hoofdstuk 7 : Ouderlijke plichten en rechten ..................................................................... 60
10.1 Ouderlijke plichten ....................................................................................................... 60
10.1.1 Algemeen............................................................................................................... 60
10.1.2 De onderhoudsplicht voor minderjarige kinderen................................................ 60
10.1.3 De onderhoudsplicht voor meerderjarige kinderen ............................................. 60
10.2 Ouderlijke rechten ........................................................................................................ 61
10.2.1 Het ouderlijk gezag ................................................................................................ 61
10.3 Het recht op persoonlijk contact van andere personen .............................................. 63
10.3.1 Het recht van persoonlijk contact van de grootouders ........................................ 63
10.3.2 Het recht van persoonlijk contact van derden ...................................................... 63
10.4 Onderhoudsplicht van de kinderen tegenover hun ouders ......................................... 63
10.5 De ontvoogding ............................................................................................................ 64
11. Hoofdstuk 8 : De voogdij .................................................................................................... 65
4
,Deel 1 : inleiDing
tot het recht
5
, Hoofdstuk 1 : inleiding
1.1 Definitie
Definitie van recht
Recht = objectief = Het recht is het geheel der regels die op een bepaald tijdstip, in een bepaalde
Rechtvaardigheid = gemeenschap gelden en op haar gezag zijn vastgesteld.
subjectief
Recht is een geheel van regels : de wet, koninklijke besluiten, regels,…
worden geproduceerd door een apparaat (zie later)
Op een bepaald tijdstip : het recht dat we gebruiken om de samenleving te
stroomlijnen hangt af van de tijdsperiode
Vb: 17e eeuw vs. 21e eeuw
In een bepaalde gemeenschap : recht evolueert van plaats tot plaats
Hoe verder je gaat : hoe meer recht afwijkt van onze
Vb: stemrecht in Amerika – stemplicht in België
Recht is niet vrijblijvend : er moet een element dwang bij zitten
Beleefdheidsregel : is logisch dat we ze respecteren
Rechtsregels : als we ze niet respecteren worden we gesanctioneerd
o Hoe minder gezag een regel : hoe meer dwang je nodig hebt
1.2 Kenmerken van het recht
1.2.1 Het recht is een geheel van regels, regelingen en instellingen
1.2.1.1 Het recht wordt gevormd door gedragsregels
Wat?
= In het recht komen vele regels voor die aan individuen een bepaalde gedraging
voorschrijven, iets opleggen of verbieden of een verlofbepaling inhouden.
Gebodsbepalingen: dingen die je moet doen
Voorbeeld gebodsbepaling In België Andere plek ter wereld
aangifte geboorte moet in België niet in Engeland
dienstplicht België is er geen Turkije enkel de mannen
dienstplicht Israël mannen en
vrouwen
Kiesplicht België is er opkomstplicht VS kiesrecht
Leerplicht België is er leerplicht
Examen : vergelijk België met een ander land voor een bepaald thema zoals vb dienstplicht / kiesrecht
6
, Verbodsbepalingen: dingen die je niet mag doen
Voorbeeld In België Andere plek ter wereld
verbodsbepaling
Bigamie/polygamie Verboden : bij ons is er Islamitische wereld
monogamie polygamie 4 tot personen
stammen in Afrika mag
dat zoals de president van
Zuid-Afrika die wel 8 keer
getrouwd
Oneerlijke Leurhandel mag niet
handelspraktijken meer in België maar
hebben nu veel
problemen via online
aankopen
Strafrecht In België mag je geen In Nederland mag dit wel
wiet op zak hebben en zijn er
noch voor eigen gebruik geregulariseerde shops
voor deze inkopen
Verlofbepalingen : Regels die niet verplicht moeten nageleefd worden, maar je kan er
wel gebruik van maken. Je mag zelf kiezen of je de regel volgt of niet
Vb. indexering van woninghuur
Louter technische regels : Regels die geen gebod of verbod inhouden maar dienen
om het rechtsapparaat te laten draaien. Creëert orde in samenleving
Vb. akten burgerlijke stand, inhoud dagvaarding, regels over verplichte
vermeldingen op rijbewijs of ID
7
, 1.2.2 Het recht omvat het geheel van regelingen en instellingen
Abstracte normen
Recht bestaat niet alleen uit abstracte normen met algemene draagwijdte hebben en
op iedereen van toepassing zijn
Geen regels of normen
Recht bestaat ook uit regelingen die geen regels of normen zijn
Vb. benoemingen, berichten van naamsverandering, rechtsspraak
Het recht bevat ook een aantal regels die betrekking hebben op de instellingen van
een land
Vb. staatsstructuur : samenstelling, werking en bevoegdheid van wetgevend,
uitvoerende en rechterlijke macht
Vb: de gerechtelijke organisatie : samenstelling, werking en bevoegdheden van
rechtbanken
1.2.2 Het doel van het recht is het ordenen van de samenleving
1.2.2.1 Het recht is een instrument om het samenleven in groep mogelijk te
maken
Ontstaan van recht
Vanaf het moment dat men in groep leeft, dienen er immers afspraken gemaakt te
worden
Vb: Jacht en verdeling van de buit, voortplanting,…
Recht als middel
Het recht is een middel om bepaalde beleidsopties te realiseren. Het uitstippelen van
het beleid of het doel dat men wil bereiken is een politiek gebeuren.
Recht is een afspiegeling van de overheersende maatschappelijke tendensen in de
maatschappij, een afspiegeling van de waarden die historisch gegroeid zijn.
Recht is tijdsgebonden en resultaat van verschillende ideologische stromingen
Vb : Beïnvloedt door: Joods-Christelijke godsdiensten, principes van de
Franse Revolutie en het kapitalisme, nationalisme en individualisme
Recht steunt op de 3 pijlers van de Franse revolutie
2 dominante stromingen in België
- Liberalisme en CD&V
8
, Uit het grote geschiedenisverhaal
Vrijheid • Politieke partijen: Open VLD, MR, Lijst De Decker, FDF
Vrijheid van individu is • Liberale ministers: Maggie De Block, Vincent Vannkuickenborne, Alexander
geïnspireerd op liberalisme De Croo, Sofie Wilmes, Didier Reyenders,…
Vele mensen die we uitsturen • Vlaamse regering: Bart Tommelein, Bart Somers,…
naar belangrijke posten zijn • Christendemocraat (CD&V): Hilde Crevits, Koen Geens, Benjamin Dalle,
liberaal Wouter Beke
Gelijkheid • Socialisme
• Politieke partijen: SPA, LSP, PVDA, PTB, NSP
• Ministers: Vandenbroucke
• Invloed socialisten : vakbonden, mutualiteit, het sociaal zekerheidsrecht,…
Fraterniteit • Geïnspireerd op christendom
(broederschap/naastenliefde) • CD&V
• Ministers: Hilde Crevits, Vincent van Petegem, Annelies Verlinden, Wouter
Beke, Benjamin Dalle,..
• Invloed Christen – democraten op rechtssysteem : monogamie, kindergeld,
veel sluimerende invloeden
1.2.2.2 Er is in de samenleving een toenemende juridisering merkbaar
Wat?
Er bestaat meer en meer de neiging alles te willen regelen.
Vb. wettelijke samenwoning, onderwijs, medische aansprakelijkheid
Toenemende complexiteit van de samenleving
recht wordt meer gediversifieerder en complex
vb: in het begin bevatte het Burgerlijk Wetboek slechts enkele bepalingen
over de huur nu zijn er specifieke regels over landpacht, woninghuur,
handelshuur en zijn er nieuwe aanverwante rechtsfiguren zoals leasing
1.2.3 Er bestaat een binding tussen gezag en recht
Erkend gezag
recht : gemaakt door erkend gezag
nodig om de naleving van de rechtsregel af te kunnen dwingen
onze maatschappij
parlementaire democratie met een koning
De soevereine volkswil wordt : door de verkozen vertegenwoordigers in het
parlement, die samen met de vorst het hoogste orgaan uitmaken.
De regels zijn afspraken die iedereen samen ondersteunt. De wil
van alle individuen samengeteld.
9
, Het recht was vroeger goddelijk
Zijn nog altijd sporen van de goddelijke bescherming van de wereldheersers
Nationale feestdag en koningsdag waar men een tedeum houden waar
kerkelijke leiders de steun afsmeken voor God
De graaf van Montesqieu : invloedrijke politieke filosoof van de verlichting
Heeft alternatief verzonnen voor Goddelijk gezag : dat gezag ligt bij het volk
– het zijn de mensen zelf die die afspraken maken = soevereinde volkswil
Moeilijk om dat te meten vandaar hebben wij verschillende
mogelijkheden om dat te vragen zoals een referendum
o Kan op nationaal/provinciaal/gemeentelijk niveau
Vb : Brexit-referendum
Vb: Referendum in Zwitserland over douanecontroles
Vb : referendum in België over vraag of koning Leopold III terug mag
komen na de WO
België heeft een constitutionele parlementaire representatieve democratie
Kunnen niet iedere keer een referendum houden hebben afgeleid systeem
Hebben in België een constitutionele parlementaire representatieve democratie
Democratie : de macht is aan het volk en beslist
Representatief : wij kiezen een kamer van volksvertegenwoordigers om de
volkswil uit te drukken – 150 mensen om de 6 of 12 jaar gekozen
Parlementair : er wordt gedebatteerd om tot een wettekst te komen
Constitutioneel : we hebben dat verankerd in de grondwet die niet zomaar te
wijzigen is.
Soevereine volkswil wordt door de CPRD uitgedrukt maar niet elke maatregel geeft op
de volkswil hetzelfde effect
We gaan ervoor zorgen dat in je toch die regel gaat volgen ookal sta je er niet
achter : dwang komt
o Alleen de overheid mag geweld gebruiken : overheid heeft monopolie
over geweld
Vb: boetes, vrijheidsberoving,…
Wanneer mag de overheid dwang (geweld) gebruiken?
Op basis van 3 principes :
1. Legaliteitsbeginsel : het moet ergens in de wet staan dat het mag
2. Finaliteitsbeginsel : het geweld moet een legitiem doel hebben
3. Proportionaliteitsbeginsel : je moet dat doen op de mist ingrijpende wijze
Kan gebruik maken van geweldmonopolie van de overheid via rechtbank
Moet deurwaarder vragen tot uithuiszetting
10
