PSYCHODIAGNOSTIEK IN DE HULPVERLENING:
KINDEREN EN JONGEREN
Diagnostische vraagstelling
onderkennend: beschrijvend, niveaubepalend of classificerend
verklaren: factoren die problemen veroorzaken, instandhouden, verergeren
indicerend: begeleiding of plaatsing
meestal samengestelde vragen
PLAATS DIAGNOSTIEK IN HULPVERLENING EN ONDERWIJS
HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK IN DE BIJZONDER JEUGDZORG
Nooit 100% zeker zijn wat het probleem is, enkel de onzekerheid zo klein mogelijk maken!
afkeer tegen diagnostiek wegens
o medisch model en categoriale diagnostiek: te veel vernauwen en te weinig zien wie dat de
mens is
o interventie-gericht
sinds jaren ‘90
o bewustwording oordeelsfouten
psychologen zien eerste oordeel als juist, alle info zien ze als confirmerend
o pleidooi voor empirische cyclus
testbatterijen en verlamming
de toekomst: handelingsgerichte diagnostiek (HGD) en de klinische cyclus
HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK IN ONDERWIJS EN LEERLINGENBEGELEIDING
M-decreet= maatregelen betreffende leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften
invoeren omwille van:
1. toename in leerlingenaantallen van buitengewoon onderwijs
2. ratificering VN-verdrag rechten van personen met een handicap: waarborgen van recht op
redelijke aanpassingen en inclusief onderwijs
Vernieuwingen met implicaties voor diagnostiek
scholen moeten fasen zorgcontinuüm doorlopen hebben en aantonen dat ze redelijke aanpassingen
deden
o wat heeft de school allemaal gedaan? wat kan de school doen?
o grootste verandering: stap naar buitengewoon onderwijs als de school niet genoeg
maatregelen kan nemen
CLB: cruciale rol in diagnostiek & toegang tot extra ondersteuning in het gewone onderwijs en
buitengewoon onderwijs
Zorgcontinuüm
krachtige levensomgeving creëren, risicofactoren verminderen dr preventieve programma’s
school is hoofdverantwoordelijke: geldt voor alle kinderen
zo goed mogelijk onderwijs geven
sommige kinderen hebben een verhoogde zorg van school nodig
1
, fase 0: brede basiszorg
fase 1: verhoogde zorg
o school + pedagogische begeleidingsdienst is hoofdverantwoordelijke voor verhoogde zorg,
CLB kan school hierbij ondersteunen
fase 2: uitbreiding van zorg
o CLB komt meer aan bod= handelingsgericht diagnostisch traject
o gemotiveerd verslag: extra ondersteuning vanuit ondersteuningsnetwerk of school BuOnd=
nodig (samen met verhoogde zorg door school)
o verslag: IAC in gewoon of buitengewoon onderwijs
categoriale/classificerende diagnostiek
al dan niet in multidisciplinair team
o bv. kinderen die moeilijkheden hebben met planning omwille van ADHD, ASS
o andere mogelijkheid: terug naar fase 1
diagnostiek in functie van beter afgestemde leeromgeving, remediëring…
fase 3: IAC
o verslag: IAC in gewoon of buitengewoon onderwijs
o categoriale/classificerende diagnostiek (door psycholoog of multidisciplinair team)
o al dan niet in multidisciplinair team
o individuele doelen voor dit kind nastreven die anders zijn dan doelen van andere kinderen
o IAC = individueel aangepast curriculum
type 2: psycholoog alleen is mogelijk
type 3: nood aan een mutlidisciplinair team
Decreet leerlingenbegeleiding: opdracht school
school moet een beleid op leerlingenbegeleiding ontwikkelen en uitvoeren
kwaliteitsvolle begeleiding op 4 domeinen
ondersteund door CLB, PBD of andere externe dienst
Decreet leerlingenbegeleiding: opdracht CLB
onthaal, vraagverheldering, preventief signaleren van noden, consultatieve leerlingenbegeleiding,
handelingsgerichte diagnostiek, begeleiding, draaischijf
schoolnabij maar onafhankelijk
multidisciplinair
vraaggestuurd werken (school, ouders, jongeren zelf) = gratis
Diagnostische protocollen
Diagnostiek in onderwijs & leerlingenbegeleiding
- in kaart brengen van context: afstemming kind-context
- gericht op onderwijs-en opvoedingsbehoeften & indicering
- proces in samenwerking met school, ouders, alle betrokkenen
Model van handelingsgerichte diagnostiek
2
,Ook school doet aan diagnostisch handelen
leerlingvolgsysteem
screening/signalering
klasobservatie
gesprekken met leerlingen, leerkrachten, ouders…
BUITENSCHOOLSE HULP
Onderzoek
survey-onderzoek 164 scholen
o ouders (N=3452)
o zorgverantwoordelijke (N=129)
o CLB-medewerkers (N=121)
9 focusgroepsgesprekken
hulp aangeboden door een dienst, organisatie of persoon die niet verbonden is aan de school. Deze
hulp kan gericht zijn op (het bevorderen van) het leren (bv. logopedie voor lezen; bijles) of het welzijn
van de leerling (bv. psychologische hulp bij psychosociale problemen). De hulp kan ook dienen om een
probleem in kaart te brengen.
de hulp kan geboden worden door een zelfstandige persoon of organisatie of door een gesubsidieerd
centrum en kan betalend of gratis zijn
Niet: CLB, GON, school, leerkracht (in opleiding), tenzij betalend.
Omvang?
schatting obv antwoorden ouders, zorgverantwoordelijken en CLB
1 op 6 per schooljaar
over 2 schooljaren heen: 1 op 4
Verklaringen?
Focusgroepsgesprekken
normale variaties in ontwikkeling gezien als stoornissen wrvr gespecialiseerde hulp nodig is
vervanging van familiale/informele ondersteuning door professionele ondersteuning
prestatiedruk in huidige samenleving
pos: drempel verlaagd voor intensieve en gespecialiseerde 1-op-1 hulp
geen uitzondering; ‘gangbaar’ onderdeel van schools traject
Doel?
directe begeleiding (om begeleiding te krijgen voor mijn kind) (79,7%)
diagnostiek (om een probleem te onderzoeken) (38,9%)
indirecte begeleiding (om raad te krijgen over hoe ik mijn kind kan ondersteunen) (21,9%)
Beweegredenen?
om te zorgen dat mijn kind zich beter voel (18%)
om hulp te geven die ik zelf/school niet kan geven (20%)
om te zorgen dat mijn kind beter presteert op school/niet moet blijven zitten (20%)
Soort hulp
privé (70,4%)
gesubsidieerd (29,6%)
kostprijs: 68,4% respondenten terugbetaling ziekenfonds
3
, DIAGNOSTISCHE MODELLEN: WAAROM EN HOE?
Opdracht Philippe
- 16 jaar
- perfectionistisch, kritisch, faalangst, vindt moeilijk aansluiting bij leeftijdsgenoten
- hoe groot is de kans op hoogbegaafdheid?
o er wordt niets gezegd over zijn cognitie die esssentieel zijn voor hoogbegaafdheid
o beschrijving niet geassocieerd met hoogbegaafdheid
ACHTERGROND
- statistische modellen, rationele beslissingsmodellen, geen goede weergave van diagnostisch
redeneren als psychologen diagnostisch beoordelen gedragen ze zich niet als statistici of als
rationele beslisseren
- gebruik maken van heuristieken: vuistregels, verkorte beslisroutes
- nodig bij onvolledige, onzekere informatie
- risico’s voor voortekening (bij heuristieken)
HEURISTIEKEN
Representativiteit
- behoort iemand tot een bepaalde (diagnostische) categorie
- in hoeverre lijkt de persoon op de categorie, prototype?
- goede vertegenwoordiger ?
- prototypes: karakteristieke voorbeelden
- voordelen: sneller & makkelijker
- risico:
o prototypes niet altijd gebaseerd op wetenschappelijke criteria, DSM…
o clinici gaan vaak voort op hun ervaringen en op overeenkomsten die ze van tevoren
verwachten (illusoire correlaties)
o hierdoor: irrelevante info meenemen en correcte info onvoldoende meenemen: atypische
cliënten niet goed diagnosticeren
- illusoire correlaties onderzoek:
o mensen denken dat ze dingen kunnen afleiden uit die tekeningen over de persoon
o tekening tonen met bv. groot hoofd en zeggen ‘deze tekening is gemaakt door iemand die
zorgen heeft over zijn mannelijkheid/intelligentie/potentie’
o realiteit: geen verband tss kenmerken persoon en symptomen
o vervolgens vraag: ‘wat is voor jou kenmerken voor de tekening van iemand die zich zorgen
maakt over zijn mannelijkheid/intelligentie/potentie?’
heel stereotypische tekeningen weergeven
bv. mannelijkheid: heel gespierd
die stereotype antwoorden vindt je terug bij de pp (studenten) maar ook bij clinici =
illusoire correlaties
illusoire correlaties: vooraf zien obv bestaande stereotypen
zie opdracht bovenaan
Beschikbaarheid
- kan je ergens snel aan denken/makkelijk uit het geheugen ophalen? = beschikbaarheidsheur.
- kan je je het makkelijk voorstellen? = simulatieheuristiek
makkelijker als diagnose stellen of meenemen in besluitvorming
- beïnvloed door bekendheid en opvallendheid van gebeurtenissen, recency effect
o eigen specialisatie gaat de beschikbaarheid, bekendheid verhogen
- gevolg: over- of onderschatting van de waarschijnlijk van de diagnose
- voorbeeld:
4