Samenvatting artikelen Filosofie van de Communicatie (collegereeks 1)
22 views 1 purchase
Course
Filosofie van de Communicatie (820020B6)
Institution
Tilburg University (UVT)
Dit document omvat een volledige samenvatting van de volgende artikelen en video's:
- Immanuel Kant (1784) ‘Wat is Verlichting?’
- Marshall McLuhan (2013/ 1964), Understanding Media: The Extensions of Man. Transl.
- Gordon W. Terrence. New York: Gingko Press. Introduction, Chapter 1.
- Ne...
Voorbereiding college 1: De informatiesamenleving als ‘’Post-Truth’’ samenleving
Populist maakt in democratie misbruik van waarheid (Prange)
- Het vrijmoedig spreken van de waarheid heeft regels nodig om populistisch misbruik te voorkomen
- Huidige samenleving: waarheid is irrelevant, onderbuik is belangrijker dan het intellect andere
visie: de waarheid is irrelevant geworden, omdat de suggestie wordt gewekt dat iedereen de
waarheid kan spreken (post-truth)
- Populistische politiek: er zijn meerdere waarheden en iedereen kan zijn eigen waarheid fabriceren
(geen gebrek aan waarheid, maar een teveel aan waarheid waarheidscrisis democratie)
* Waarheidspluralisme: waarheidscrisis én afschaffen van het geloof in één waarheid
* Mogelijke misbruik democratie door vrijmoedig spreken (paressia) van de waarheid, door
o.a. populisten
* Voorkomen: parresia heeft een stevig juridisch, politiek en moreel fundament nodig
- Misbruik parresia: populisme, vleierij van het volk (chaos en polarisatie
- Correct gebruik parresia: herschikking en restrictie van politieke en sociale macht (orde en
harmonie) 4 criteria, de parresiastes, de kritische waarheidsspreker.....
1. Moest burgerrechten hebben
2. Toestemming hebben om te mogen spreken
3. In bezig zijn van de juiste morele kwalificaties en achtergrond
4. Vriendschappelijke bedoelingen hebben (spreken in het algemeen belang)
Moedig, want hij spreekt de waarheid tegen iemand die macht heeft hem te straffen en zet
daarmee zijn maatschappelijke reputatie op het spel. Spreekt de waarheid vanuit het gevoel van
verplichting, dat gepaard gaat met kennis van de waarheid
Parresiastes vs populist
- Onderscheiden obv morele integriteit, vriendschap en de waarheidsgrond
- Populist (volgens het volk, afzetten tegen elite): volk vleien, onbetrouwbaar, kritiek uiten om
verdeling te zaaien en te provoceren (komt in gedaante van parresiastes, maar heeft andere
bedoelingen)
- Parresiastes: streven naar de waarheid, moreel integer, harmonie bewerkstelligen en algemeen
belang dienen
Parresia
- Daad van verzet gericht op de herschikking van de macht
- Parresiastes staat als een minderheid op tegen de meerderheid om sociale gelijkheid te verkrijgen
* Moreel geweten, herinnert politieke leider eraan dat ze ook een morele leider moeten zijn
* Politieke moed = andere vrijheden toestaan die in potentie zijn autoriteit/macht bedreigen
- Democratie is een parresiastische paradox
* Vermogen om parresia te vergroten en dus naar kritiek te luisteren
* Politieke moed om het gevaar te lopen van strijd en ondermijning
maakt democratie (samen met waarheidscrisis), vatbaar voor populisme en autocratie
Waarheidsspreken in tijden van ‘’post-truth’’: Foucault, ‘’parresia’’ en populisme (Prange)
- Kenmerk post-truth samenleving: erosie van het publieke debat doordat emoties regeren over
verstand en meningen over feiten (de emocratie vervangt de democratie)
- Kernprobleem: iedereen claimt de waarheid te spreken (waarheidspluralisme)
* Inflatie van de waarde van de waarheid
- Hoe kunnen we nog weten wie de waarheid spreekt, als iedereen die claimt? Een duidelijke
,hiërarchie in het waarheidsspreken ontbreekt
Parresia: de combinatie van waarheid, moed en kritiek
- Vrijheid van meningsuiting, geschikt om hiërarchie opnieuw op te stellen
- Focault (1926-1984): parresiastisch waarheidsspreken
* Waarheid, moed en kritiek
* Waarheid spreken met gevaar voor eigen leven (vanwege kritiek op politiek)
bv Socrates, en Martin Luther King
- Vrijheid (onomwonden de waarheid spreken, zodat er geen misverstanden ontstaan) en plicht (tav
de waarheid) zijn ook twee kenmerken van parresia
Populist als/versus parresiast
- Parresiast: waarheid spreken die niemand durft te spreken, maar nodig is om op te komen voor het
volk constructieve bijdrage leveren aan het publieke debat obv respect voor de waarheid en met
oog voor het algemeen belang (vriendschap)
- Populist: waarheid is als de uitdrukking van gevoelens, bij voorkeur gevoelens van xenofobie
(vreemdelingenangst) en nationalisme zaait verdeeldheid (en beoogt dit ook), de stem van
degenen die volgens hen niet tot het volk behoren moeten worden onderdrukt
- Parresiast roept op tot verdeling vd politieke macht door toekenning van meer rechten aan
minderheden. Populisten propageren de rechten van een specifieke groep ten koste van de rechten
van anderen en zaait zo verdeling in de samenleving
Kritiek op de samenleving moet dus niet ondoordacht worden geleverd (zonder respect)
* Constructief/kritisch debat: luisteren, accepteren, lerende houding
- Uitdaging post-truth samenleving: ontwikkeling van democratie naar democratie tegengaan zonder
pluralisme en vrijheid van meningsuiting in te leveren filosofen moeten daartoe juist tonen dat de
vrijheid van meningsuiting aan parresiastische regels is gebonden (democratie in waarheidsvinding,
kritische reflectie en het dienen van het algemeen belang voor geode meningsvorming en een
vruchtbaar publiek debat)
- 2017: onafhankelijke pers, op objectieve feiten gebaseerde besluitvorming en scheiding van de
wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht zelfs binnen gevestigde democratieën onder druk
kwamen te staan
- Indicatoren omvang probleem: alternative facts, fake news, filter-bubbles
Relatie tussen populisme en democratie
- Oproep om politieke correctheid af te schaffen, en het te vervangen met ‘’beschaafde minachting’’,
juist ter verdediging van de democratische rechtsstaat zonder in de val van het nationalisme te
trappen
Democracy and its discontents (Hand van Mierlo Stichting, 2017)
- Democratie is geen vaststaand gegeven, maar aan verandering onderhevig en er is geschaaf en
gesleutel vereist wil zij blijven voortbestaan
Wat debat genoemd wordt is vooral een eindeloze reeks zelfuitingen (Bas Heijne)
- Hoewel ideologische tegenstellingen in de samenleving steeds scherper gemarkeerd worden, blijft
het maatschappelijke debat daarover uit
- Teloorgang politieke debat: zelden of nooit ben je getuige van een uitwisseling van argumenten, het
aftasten van de positie van de ander. Het gaat om jouw opvatting, punt, mening, oprisping – die van
de ander laat je ongehoord en ongelezen aan je voorbijgaan, of gebruik je alleen om hem of haar een
,lesje te leren
- We moeten afleren om terug te deinzen voor publiek debat over ethische en zelfs spirituele
vraagstukken waarover burgers van democratische samenlevingen het oneens zijn. We moeten een
weg vinden die leidt naar een ethisch krachtiger vorm van openbaar debat dan wij gewend zijn
* Echter moeilijk om in praktijk te brengen, want politieke partijen organiseren debatten niet
goed en instituten/studenten hebben niet het gewenste bereik
* En de media? Niet erg handig aangezien serieuze media in deze tijd de verleiding van
clickbait nauwelijks kunnen weerstaan, nepnieuws etc.
- Oorzaken falen publiek debat (Michael Sandel, docent Harvard):
1. Breedgedragen geloof in de markt: de logica van de markt zegt dat we niet over
vraagstukken hoeven te beslissen, noch over hoe zaken collectief worden gewaardeerd
(marktdenken heeft ook ons denkwerk uit handen genomen)
2. Angst: angst dat we het met elkaar oneens zijn over het goede leven, de betekenis van
rechtvaardigheid en hoe we goederen moeten waarderen. Omdat we het oneens zijn is de
enige manier tot wederzijds respect het eens worden over het feit dat er meningsverschillen
zijn (ethische/spirituele overtuigingen achterwege laten in politieke arena minder risico’s)
* Eigenlijk: medeburgers, en hun ethische en religieuze tradities en overtuigingen,
respecteren door ze te negeren? (aantal jaar geleden)
Nu: Van een echt debat obv onze opvattingen en achtergrond is geen sprake, maar het is niet dat
we omzichtig met elkaar omgaan, of uit schroom of respect elkaar vermijden op onze overtuigingen
aan te spreken men spreekt elkaar voortdurend aan op elkaars vermeende overtuigingen, elkaar
hoont en beschuldigt en afschildert in de meest karikaturale termen. Opvattingen van anderen
worden niet met respect tegemoet getreden, ze worden domweg gezien als een lastig obstakel dat uit
de weg geruimd moet worden, of als een bedreiging van eigenwaarde of van cultuur en
gemeenschap
Van het open, oprechte debat tussen vrije burgers dat Sandel voor ogen staat, is nauwelijks meer
sprake. Zijn oproep, en die van talloze anderen de afgelopen jaren, om met elkaar in discussie te gaan
op basis van respect voor elkaar en voor de feiten, blijft domweg in de lucht hangen
Humanistische canon: publiek debat Jürgen Habermas (1929). De structurele verandering van de
openbare sfeer (1962)
- Publieke domein: vorm van theater waarin burgers politiek bedrijven door middel van de dialoog
* Gelokaliseerd in koffiehuizen en salons
* Afgebrokkeld door de komst van massamedia en de welvaartsstaat
Vroeg-kapitalisme
- Na het feodale tijdperk en de ontwikkeling van de natiestaat
- Mensen gingen zichzelf als burgers ervaren: volwaardige en zelfstandige personen, die niet langer
onder het juk van kerkelijke en wereldlijke autoriteiten zaten (iedereen gelijk)
- Terwijl de handelaar zijn eigen belangen nastreeft op de markt, stapt de burger in het publieke
domein in de rol van mens die met anderen het gezamenlijke belang zoekt
- Andere belangrijke historische trends: ontwikkeling van het gezinsleven (eenheid/intiem, gebaseerd
op liefde en vertrouwen kerngezin), interesse in de ontwikkeling van zichzelf als persoon dmv
cultuur en literatuur
In de feodale samenleving stond de machthebber voor het publiek, nu wordt publiek een
algemeen domein van burgers die naast elkaar staan en in gesprek zijn. Mensen gaan zichzelf zien als
, volwaardige burgers die ook zelf kunnen denken en spreken
Het publieke debat: hardop en met elkaar denken
- Immanuel Kant: publieke sfeer, die bestaat uit een combinatie van voor jezelf en hardop denken
(met anderen denken) Verlichting wordt mogelijk doordat burgers leren om samen rationeel en
beargumenterend te denken, in een publiek gesprek
Ondergang publieke sfeer
- Van gesprek tussen privé-burgers obv morele visies, naar een gesprek tussen bureaucratische
instituties die specifieke belangen nastreven
- Cultuur als voedingsbodem voor persoonlijke ontwikkeling gaat steeds sterker commerciële trekken
vertonen
- Verhouding tussen burger en staat verandert verzorgingsstaat, burgers blijven zich niet zien als
autonome burger maar als consument van de staat met haar sociale voorzieningen, consumenten van
de mart, ontvangers van nieuws en stemmers op politieke partijen
Burgers zijn zichzelf gaan zien als mensen die na het werk, in hun vrije tijd, het publieke debat
consumeren, commentaar leveren op de politiek die zich ergens in Den Haag bevindt, en vervolgens
op TV geprepareerde cultuur in ontvangst neemt (persoonlijk sociaal/collectief)
- Niet-publieke opinie: journalistiek als productiecentrum voor kant en klaar entertainment, sterk
beïnvloed door het opinie-management van daarvoor speciaal getrainde communicatie- en PR-
afdelingen van belangenorganisaties
* Maakt mensen passief, mensen volgen opinies zoals ze mode volgen niet betrokken,
maar wel sterk beïnvloedbaar (de nieuwe onverschilligen genoemd)
- Nieuw feodalisme: machthebber die zich als persoon vóór het publiek beweegt en macht naar zich
toetrekt. Burgers keren zich af van het gesprek met elkaar en worden opnieuw toeschouwers, met als
voornaamste object van de blik de grote leider
- Twee lichtpuntjes:
1. Habermas historische studie is wel erg idealistisch. Bestond er eigenlijk wel ooit een goed
functionerende publieke sfeer? Het valt te betwijfelen, en wordt ook betwijfeld, al was het
maar omdat grote delen van de bevolking nooit in koffiehuizen en salons kwamen.
2. De zo bekritiseerde massamedia lijken nieuwe kansen te bieden. De passief-stemmende
media hebben er een actieve internetgemeenschap bij gekregen. Individuele burgers vinden
elkaar en vormen zélf een platform met ruimte voor kritiek, argumenten en niet vooraf
gemanagede burgeruitwisseling.
Documentaire: Next generation democratie
https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/kijk/afleveringen/2018-2019/next-generation-
democratie.html
- Wanneer er geen tijdelijkheid meer is qua machthebber, is het geen (liberale) democratie meer
populisten willen eeuwigheid, geen tijdelijkheid
- Iliberale leiders (populisten) worden onopgemerkt autocratische leiders vol nationalistische
symboliek verhaal/theater, toekomstbeeld, verraders, helden, etc.
- Onze vrijheid staat op het spel, want ze zeggen dat ze vanuit het volk spreken en de elite argwanen
wanneer ze aan de macht zijn nemen ze vrijheid (van meningsuiting) af en trekken ze macht naar
zichzelf toe, ze doeken de onafhankelijke rechtspraak op om verkiezingen te kunnen beïnvloeden
ze draaien vrije verkiezingen de nek om, waardoor ze een gevaar zijn voor de democratie
- Veel onvrede (bv economisch gezien), zorgt voor meer opstand van mensen die tegen de
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller KHnx. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.16. You're not tied to anything after your purchase.
