3e bachelor orthopedagogie
COMMUNITY BASED
WERKEN
Hogeschool Gent
Lies Poppe
Schooljaar 2023 - 2024
,H1: VERMAATSCHAPPELIJKING
1. ARTIKEL: DE KRACHT VAN ENGAGEMENT
1.1. UITDAGINGEN WAAR VERMAATSCHAPPELIJKING EEN ANTWOORD OP WIL BIEDEN
• Eenzaamheid en sociaal isolement:
Vermaatschappelijking erkent het belang van sociale verbondenheid en
gemeenschapsbetrokkenheid
Nadruk op het versterken van sociale netwerken en gemeenschapsbanden
• Toegankelijkheid van zorg:
Streven naar zorg en ondersteuning die toegankelijk zijn in de eigen vertrouwde omgeving van
mensen.
Kan de uitdagingen van mobiliteit, transport en institutionele zorg verminderen, waardoor
mensen gemakkelijker toegang hebben tot de hulp die ze nodig hebben.
• Empowerment van individuen:
Vermaatschappelijking streeft naar een benadering van zorg waarbij individuen actief
betrokken zijn bij besluitvormingsprocessen en de regie hebben over hun eigen leven.
Ondersteunen van autonomie, zelfbeschikking en eigenwaarde, en het aanmoedigen van
participatie in de samenleving.
1.2. ARGUMENTEN VOOR EEN POSITIEVE KEUZE VOOR VERMAATSCHAPPELIJKIN G
• Persoonlijke autonomie: Vermaatschappelijking stelt individuen in staat zelf beslissingen te nemen
over hun eigen leven en zorg → versterkt het gevoel van eigenwaarde en empowerment.
• Maatschappelijke integratie: zorg en ondersteuning bieden in eigen gemeenschap → integratie en
participatie van individuen in de samenleving → vermindert sociale isolatie en versterkt banden
binnen de gemeenschap.
1.3. SOLIDARITEITSOPVATTINGEN IN DE TEKST
KOUDE SOLIDARITEIT:
• Institutionele ondersteuning: verhaal Claudine Spaliers benadrukt rol professionele thuiszorg
diensten en zorginstellingen bij het bieden van ondersteuning aan mensen die dat nodig hebben.
• Professionele expertise: tekst verwijst naar het belang van professionele hulpverleners en
organisaties in het bieden van gespecialiseerde zorg en ondersteuning aan kwetsbare individuen,
zoals jongeren in de jeugdhulp.
WARME SOLIDARITEIT
• Vrijwilligerswerk: Het betoog van Eddy Van Tilt benadrukt de waarde van vrijwilligerswerk en informele
ondersteuning als aanvulling op professionele zorg, waarbij gemeenschappen zich verenigen om
elkaar te helpen.
• Gemeenschapsinitiatieven: Voorbeelden van lokale gemeenschapsprojecten, zoals buurtwerk en
buurtactiviteiten, laten zien hoe solidariteit binnen gemeenschappen kan groeien door gezamenlijke
inspanningen en samenwerking.
1
,1.4. VOORBEELDEN VAN PRAKTIJKEN ONDER IMPULS VAN VERMAATSCHAPPELIJKING
• Dagcentra voor ouderen: ondersteunen ouderen met dementie en andere zorgbehoeften door hen
sociale activiteiten, zorg en begeleiding aan te bieden in een gemeenschapsgerichte omgeving. →
nadruk ligt op behoud van de eigenheid en sociale betrokkenheid van ouderen.
• Jeugdzorg in eigen context: Cano-denken = er wordt gestreefd naar ondersteuning van jongeren en
gezinnen in hun eigen omgeving, om breuken in het leven van jongeren te voorkomen en sociale
integratie en verbondenheid te bevorderen. → Nadruk ligt op behoud bestaande sociale banden en
gemeenschapsverbindingen voor jongeren in moeilijke omstandigheden.
2. ARTIKEL: DE KRACHT VAN VERANDERING OF EEN HOLLE SLOGAN
Welke tegenspraak schuilt volgens de auteur in de actuele inzet op de mobilisatie van het ‘sociaal
kapitaal’ in de samenleving?
- Het sociale kapitaal staat al onder druk door het reeds grote aantal bestaande mantelzorgers, het
is niet realistisch om te verwachten dat er meer voorhanden is
- De individualisering van de samenleving dwingt jonge gezinnen tot fulltime werk (kinderen =
opvang) en ouderen om professionele hulp in te schakelen (want kinderen werken langer =
minder tijd voor zorg)
- Het sociale kapitaal staat enorm onder druk
Deze tekst plaatst kanttekeningen bij tekst 1 (‘De kracht van het engagement’). Kies er 2
kanttekeningen uit, en beschrijf ze in eigen bewoordingen.
- Gedeelde zorg: model waarbij de verantwoordelijkheid voor zorg niet alleen bij professionele
zorgverleners ligt, maar ook wordt gedeeld door familieleden, vrienden, buren en andere leden van
de gemeenschap. → Wat met mensen waarbij goed netwerk ontbreekt of wat als netwerk
overbelast geraakt?
- Eigen initiatief en overheidsbeleid:
Zorgmiddelen kunnen mogelijk efficiënter worden gebruikt, maar veel voorzieningen bieden al
meer zorg dan minimaal vereist.
Een goede overheid staat open voor initiatief, dereguleert en vertrouwt op verschillende
zorgpartners.
2
,3. ARTIKEL: ERVARINGSDESKUNDIGHEID MOET JE POLITISEREN
De auteurs stellen dat ervaringswerkers een politiserende rol hebben. Leg in eigen woorden uit wat
hiermee bedoeld wordt.
Ervaringswerkers hebben een politiserende rol vanuit een mensenrechtenbenadering. Ze verdedigen de
perspectieven van mensen in kwetsbare situaties en ondersteunen passende interventies.
- Ze fungeren als brug tussen cliënten en zorgverleners, die bekend staat als "missing link".
- De slogan "Nothing about us without us" benadrukt hun rol bij het overbruggen van de kloof
tussen hulpverleners en hulpvragers.
- Hun meerwaarde ligt in het inbrengen van andere kennis, namelijk ervaringskennis, dan die van
professionele hulpverleners.
De politiserende rol van ervaringswerk kan ook gefnuikt worden. Beschrijf twee risico’s die een
aanleiding kunnen geven tot depolitisering.
- Wanneer initiatieven voor lokale beleidsparticipatie worden misbruikt als vorm van
'windowdressing', waarbij de nadruk ligt op het behalen van politiek gewin in plaats van het serieus
nemen van de zorgen van mensen in armoede."
- Wanneer ervaringskennis meer gewaardeerd wordt dan professionele → risico dat er voorbij w
gegaan aan waarde die professionele kennis kan hebben in realisatie v kwaliteitsvolle zorg.
Wanneer geeft de inzet op ervaringskennis aanleiding tot een verdeelde visie op zorgverlening?
Wanneer ervaringskennis meer gewaardeerd wordt dan professionele kennis ontstaat er een onevenwicht
in de machtsbalans van kennisconstructie bij sociale problemen. Het risico bestaat dan dat voorbij wordt
gegaan aan de waarde die professionele kennis kan hebben in de realisatie van kwaliteitsvolle zorg.
Wat is nodig om te kunnen spreken van een gedeelde visie op zorgverlening?
- Co-creatie: tussen ervaringskennis en professionele kennis
- Gemeenschappelijke dialoog: om verschillende vormen van ervaring, kennis en deskundigheid te
verbinden.
- Gedeelde verantwoordelijkheid: voor het realiseren van menswaardige zorg in een rechtvaardige
samenleving.
- Ontmoetingen tss professionals en ervaringswerkers, zowel in de praktijk als in opleidingen, om een
evenwichtige en inclusieve benadering te bevorderen.
3
,4. ARTIKEL: NIET BEDENKENDE DAT DE BEDENKER SOMS DE MACHT VERLIEST OVER
WAT-IE BEDACHT HEEFT
Benoem 1 positief gevolg van en 1 gevaar/kanttekening bij de klemtoon op ervaringsdeskundigheid.
+ Het biedt de mogelijkheid biedt om perspectieven en inzichten te integreren die voortkomen uit directe
ervaringen met een bepaald probleem of situatie. Dit kan leiden tot meer empathie, authenticiteit en
effectiviteit in bijvoorbeeld zorg- en hulpverleningscontexten.
- Het kan leiden tot een verwaarlozing van andere vormen van kennis, zoals wetenschappelijke kennis of
professionele expertise. Hierdoor bestaat het risico dat bepaalde aspecten van een probleem niet
volledig worden begrepen of aangepakt.
Welke elementen bepalen het onderscheid tussen ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid?
Geef er 2.
- Ervaringskennis is gebaseerd op persoonlijke ervaringen en kan informeel van aard zijn, terwijl
ervaringsdeskundigheid wordt gekenmerkt door een systematische reflectie op deze ervaringen en
de ontwikkeling van specifieke vaardigheden en inzichten.
bv. een nonkel die vlot vertelt over zijn ziekte aan de kersttafel is geen ervaringsdeskundige
- De ‘eis’ die aan ervaringsdeskundigen wordt gesteld is dat zij reflecteren over hun ervaringen, dat ze
ervaringen delen met lotgenoten en dat ze die ervaringen toetsen, aan andere ervaringen en aan
ervaringen van anderen
- Ervaringsdeskundigen zijn behalve georganiseerde cliënten ook actieve, goedgebekte en
zelfverzekerde cliënten, een selectie van cliënten die woord voeren in naam van de anderen die dat
niet kunnen/willen.
Ervaringsdeskundigen worden in de tekst voorgesteld als ‘elite’. Leg uit waarom.
Ze zijn binnen patiëntenorganisaties een elite: een select gezelschap dat het woord voert in naam van de
anderen die dat (nog) niet kunnen of willen.
Daarnaast wordt de ervaringsdeskundige nog voorgesteld als ‘tweekoppig monster’. Geef ook hier,
in eigen woorden, een heldere uitleg voor.
De ervaringsdeskundige wordt voorgesteld als een 'tweekoppig monster' omdat deze term suggereert dat
ervaringsdeskundigheid zowel positieve als negatieve aspecten kan hebben. Enerzijds kan het waardevolle
inzichten en empathie bieden, maar anderzijds kan het ook leiden tot vooroordelen, beperkte
perspectieven of een gebrek aan objectiviteit.
4
,5. ARTIKEL: 10 CLICHÉS OVER ERVARINGSDESKUNDIGHEID
Kies uit de tekst drie clichés over ervaringsdeskundigheid en leg uit waarom dit clichés zijn.
- “De ervaringsdeskundige is een bruggenbouwer": Dit cliché zegt dat ervaringsdeskundigen de
kloof tussen patiënten en professionals kunnen overbruggen vanwege gedeelde ervaringen. Maar
het negeert dat niet alle patiënten zich identificeren met ervaringsdeskundigen.
- "De ervaringsdeskundige maakt goed contact": Dit cliché impliceert dat ervaringsdeskundigen
beter contact maken met patiënten dan professionele hulpverleners. Maar het vergeet dat
sommige patiënten juist behoefte hebben aan de expertise van professionele hulpverleners.
- "De ervaringsdeskundige is niet meer dan een veredeld maatje": Dit cliché suggereert dat
ervaringsdeskundigen vooral informele ondersteuning bieden en geen echte bijdrage leveren aan
het behandelproces. Maar het negeert hun waardevolle rol bij psycho-educatie en
herstelondersteuning.
Welke mogelijk positieve en negatieve aspecten van werken met ervaringsdeskundigen halen de
gekozen clichés aan?
Positief:
- Uniek perspectief: Ervaringsdeskundigen bieden inzicht vanuit hun eigen ervaringen.
- Empathisch vermogen: tonen empathie op niveau dat soms moeilijk te bereiken is voor profs.
- Inspireren van hoop en herstel: Hun verhalen kunnen anderen motiveren en hoop bieden.
- Rolmodellen: Ze dienen als voorbeelden van herstel en veerkracht
Negatief:
• Gebrek aan identificatie: Niet alle patiënten kunnen zich identificeren met ervaringsdeskundigen.
• Beperkte vaardigheden: Sommige ervaringsdeskundigen hebben beperkte prof vaardigheden.
• Risico's van overidentificatie: Er bestaat een risico op te veel identificatie met de patiënt.
• Grensoverschrijding: Ervaringsdeskundigen moeten bewust zijn van professionele grenzen om
schade te voorkomen
Geef een eigen voorbeeld (of een voorbeeld uit de les) dat aantoont dat een bestaand cliché
genuanceerd dient te worden.
Een patiënt voelt zich ongemakkelijk bij een ervaringsdeskundige omdat die te persoonlijke details deelt,
waardoor de grens van comfort overschreden wordt. Hierdoor blijkt dat het vermogen om goed contact te
maken niet alleen afhankelijk is van ervaringsdeskundigheid, maar ook van professionele vaardigheden en
de aanpak die past bij de individuele behoeften van de patiënt.
5
,H2: FORMELE – INFORMELE ZORG
1. ARTIKEL: HET MENSBEELD ACHTER VERMAATSCHAPPELIJKING IS FICTIE
Welke impact heeft vermaatschappelijking op de diverse vormen van solidariteitsdenken? Welke
gevaren schuilen hierin? Illustreer met een voorbeeld.
Impact:
Vermaatschappelijking verschuift focus van koude solidariteit naar warme solidariteit. Koude solidariteit,
gebaseerd op collectieve verantwoordelijkheid en sociale bescherming door de overheid, maakt plaats
voor warme solidariteit, gericht op informele zorg en ondersteuning binnen het eigen netwerk.
→ verandert de dynamiek van solidariteitsdenken van collectieve naar individuele benadering, waarbij
burgers steeds meer verantwoordelijkheid krijgen voor het welzijn van henzelf en anderen.
Gevaren die hierin schuilen:
• Niet alle burgers beschikken over een sterk sociaal netwerk dat in staat is om zorg en
ondersteuning te bieden.
• Mensen in kwetsbare situaties dreigen tussen de mazen van het net te vallen en niet de zorg te
krijgen die ze nodig hebben.
• Nadruk op warme solidariteit leiden tot overbelasting van het natuurlijke netwerk, met
spanningen en overbelasting binnen relaties als gevolg.
Voorbeeld: daklozen die na een ziekenhuisopname weer op straat belanden omdat ze geen thuis hebben
om naar terug te keren.
Benoem 2 voordelen en 2 valkuiken van "actief burgerschap"
Voordelen van actief burgerschap:
• Actief burgerschap kan bijdragen aan een groter gevoel van eigenwaarde en betrokkenheid bij de
samenleving. Mensen die actief deelnemen aan de maatschappij voelen zich vaak meer
verbonden met anderen en ervaren een gevoel van voldoening.
• Actief burgerschap kan de sociale cohesie versterken en de druk op overheidsinstanties
verlichten door zelf initiatief te nemen en maatschappelijke problemen aan te pakken.
Valkuilen van actief burgerschap:
• Risico van overbelasting bij individuele burgers die zich te veel verantwoordelijk voelen voor het
welzijn van anderen, wat kan leiden tot uitputting en stress.
• Actief burgerschap niet voor iedereen haalbaar is vanwege beperkingen, financiële problemen of
andere persoonlijke omstandigheden, wat kan leiden tot een ongelijke verdeling van
verantwoordelijkheden en gevoelens van onrechtvaardigheid en sociale ongelijkheid.
6
,2. ARTIKEL: ZELFORGANISATIE IS GEEN EXCUUS VOOR TERUGTREKKENDE OVERHEID
Benoem kort 3 voordelen en 3 nadelen van zelforganisaties.
Voordelen:
• Flexibiliteit en nabijheid: Zelforganisaties zijn vaak beter in staat om snel en flexibel in te spelen
op lokale behoeften en noden omdat ze dichter bij de gemeenschap staan.
• Vergroting van sociale cohesie: Door zelforganisaties kunnen gemeenschappen samenwerken en
elkaar ondersteunen, wat kan leiden tot een versterking van sociale banden en een gevoel van
saamhorigheid.
• Aanvulling op overheidsdiensten: Zelforganisaties vullen vaak hiaten aan in de dienstverlening van
de overheid door te voorzien in behoeften die anders mogelijk onvervuld zouden blijven.
Nadelen:
• Ongelijke toegang tot middelen: Zelforganisaties zijn afhankelijk van subsidies en vrijwillige
bijdragen, wat kan leiden tot ongelijkheid in de capaciteit om te functioneren en diensten aan te
bieden.
• Fragmentatie en gebrek aan coördinatie: Het grote aantal zelforganisaties kan leiden tot
fragmentatie en overlappende activiteiten, waardoor middelen mogelijk niet efficiënt worden
gebruikt en er verwarring kan ontstaan bij burgers over waar ze terecht kunnen voor hulp.
• Mogelijkheid tot misbruik of uitbuiting: In sommige gevallen kunnen zelforganisaties misbruik
maken van hun positie door bijvoorbeeld onethisch gedrag te vertonen of financiële exploitatie te
plegen naar de gemeenschap die ze dienen.
Benoem de rol van de overheid bij zelforganisatie in een ideaal scenario
In een ideaal scenario zou de overheid een faciliterende rol spelen bij zelforganisaties door:
• Het bieden van ondersteuning: De overheid zou zelforganisaties kunnen ondersteunen door
middel van subsidies, trainingen, en toegang tot middelen en netwerken.
• Het creëren van een gunstig juridisch kader: overheid kan wetten en regelgeving implementeren
die zelforganisaties in staat stellen om effectief en transparant te opereren, terwijl ze tegelijk de
rechten en belangen van de gemeenschap beschermen.
• Het bevorderen van samenwerking: De overheid kan het tot stand brengen van partnerschappen
tussen zelforganisaties en formele instanties aanmoedigen, waardoor een geïntegreerde aanpak
van maatschappelijke uitdagingen mogelijk wordt.
7
,3. ARTIKEL: SOCIAAL SCHADUWWERK, INFORMELE SOCIAALWERKPRAKTIJKEN IN BELGIË
EN NEDERLAND
Definieer sociaal schaduwwerk en geef drie kenmerken
Sociaal schaduwwerk verwijst naar informele sociaalwerkpraktijken die buiten de formele structuren van
de welzijnsstaat opereren, maar toch een belangrijke rol spelen in het bieden van ondersteuning aan
diverse gemeenschappen, vooral die met een migratieachtergrond.
• Informele verbindingen: Sociaal schaduwwerk maakt gebruik van informele verbindingen tussen
individuen en binnen sociale netwerken om onderlinge solidariteit, gemeenschapsgevoel en
ondersteuning tot stand te brengen.
• Diversiteit: Sociaal schaduwwerk richt zich vaak op diverse doelgroepen, waaronder mensen met
migratieachtergronden, en kan een brug slaan naar voorzieningen in de gezondheids- en
welzijnszorg.
• Aanvulling op formele dienstverlening: Ondanks de informele aard vult sociaal schaduwwerk
vaak hiaten aan in formele dienstverlening, met name in situaties waar formele instellingen
moeite hebben om bepaalde groepen te bereiken of te ondersteunen.
Hoe werken sociaal schaduwwerk en professionele organisaties best samen? Leg kort uit.
• Delen van kennis en middelen: Formele en informele spelers kunnen kennis en middelen delen om
beter in te spelen op de diverse en complexe behoeften van de doelgroepen. Dit kan onder meer
leiden tot een betere toegang tot bepaalde doelgroepen of tot specifieke kennis.
• Afstemming van verantwoordelijkheden: belangrijk dat formele en informele spelers duidelijke
afspraken maken over hun respectieve verantwoordelijkheden en continuïteit van contacten.
Duidelijke communicatie en terugkoppeling zijn essentieel om spanningen te voorkomen.
• Erkenning van elkaars waarde: Het is cruciaal dat formele organisaties de waarde van sociaal
schaduwwerk erkennen en waarderen, en vice versa. Dit omvat het respecteren van elkaars
werkwijzen, kennis en deskundigheid, en het streven naar gelijkwaardige samenwerking.
8
, H3: MANTELZORG
1. ARTIKEL: HOE VANGEN WE HET TOEKOMSTIG TEKORT AAN MANTELZORGERS OP?
Leg in eigen woorden uit wat bedoeld wordt met de vaststelling dat ‘het demografisch potentieel voor
mantelzorg na 2020 snel zal dalen’.
Deze voorspelling verwijst naar de verwachting dat er in de toekomst minder mensen beschikbaar zullen
zijn om mantelzorg te bieden. Dit komt door veranderingen in levensstijl en maatschappelijke
ontwikkelingen, waaronder individualisering en mobiliteit. Het betekent dat er minder potentiële
mantelzorgers zullen zijn om te voorzien in de groeiende zorgbehoeften van oudere generaties.
De Hogeschool Rotterdam verwijst naar vier elementen als voorwaarden voor duurzame mantelzorg.
Beschrijf elk van deze elementen kort, in je eigen woorden.
• Will: De bereidheid van mensen om mantelzorg op zich te nemen.
• Skill: De vaardigheden die nodig zijn om goede zorg te kunnen bieden.
• Thrill: De voldoening en betekenis die mensen halen uit het verlenen van mantelzorg.
• Bill: De financiële en emotionele kosten die gepaard gaan met mantelzorg, en of deze draaglijk
zijn voor de mantelzorger.
Wat wordt in het kader van discussies over mantelzorg bedoeld met ‘triadischwerken’?
Triadisch werken houdt in dat er een optimale samenwerking en afstemming plaatsvindt tussen formele
zorgverleners, informele zorgverleners (zoals mantelzorgers) en de zorgvrager zelf. Dit betekent dat alle
partijen samenwerken om de zorgbehoeften van de zorgvrager te vervullen en dat er wordt gekeken naar de
mogelijkheden en behoeften van alle betrokkenen.
➔ ‘it takes a village to raise a child’ is ook van toepassing op mensen met zorgnoden
Benoem één gelijkenis en één verschil tussen occasionele burenhulp en mantelzorg.
Gelijkenis: Zowel occasionele burenhulp als mantelzorg zijn vormen van informele zorg waarbij mensen
elkaar helpen in het dagelijks leven.
Verschil: Occasionele burenhulp is vaak beperkt tot sporadische hulp bij kleine taken, zoals boodschappen
doen of een praatje maken, terwijl mantelzorg een langdurige en intensieve vorm van zorg is die vaak gericht
is op een specifiek persoon met complexere behoeften.
Benoem drie kanttekeningen bij de inzet op buurtgerichte zorg als manier om het dalend potentieel
aan beschikbare mantelzorgers op te vangen.
• Niet iedereen heeft een buur of een sterk sociaal netwerk, waardoor sommige mensen uitgesloten
kunnen worden van buurtgerichte zorg.
• Zelfs als mensen buren hebben, betekent dit niet automatisch dat ze bereid zijn om elkaar te
helpen, vooral als de hulp niet georganiseerd of gefaciliteerd wordt.
• De hulp die buren elkaar bieden, is vaak beperkt en kan niet dezelfde intensiteit en continuïteit
bieden als mantelzorg. Dit kan ontoereikend zijn voor mensen met complexe zorgbehoeften.
9
