Sociale Ethiek
Les 1: Introductie (13 februari)
Examen
- Schriftelijk examen
o Stellingen (waar-onwaar)
o Handboek ‘De Dashboardsamenleving’ mag gebruikt worden
- Mogelijke examenvragen bij iedere les, geeft een beeld over type en moeilijkheid van vragen
die je kunt verwachten op het examen
- Antwoord tips
o Hecht veel belang aan pro en contra argumentatie en een genuanceerde mening
o Structuur in je antwoord, wees volledig in je antwoord
▪ Bij deelvragen met open vragen, duidelijk maken antwoord a, b, c
o Geef antwoord op de vragen – lees goed, geen overbodige informatie
o Zorg dat je referenties geeft (p. X, Y en Z)
o Ga niet uit van kennis docent – bij moeilijke woorden of begrippen: voeg uitleg toe
o Wees creatief, werk je eigen voorbeelden uit
- Tip: OCR scanning om pagina’s in je boek om te zetten naar een Word-document
Lesopnames
- Bestaan uit twee delen:
o Theoretisch
o Praktisch, toepassing van het theoretische
▪ Zelfstandig artikel lezen, documentaire bekijken, bepaalde info opzoeken…
▪ Er is een antwoordsleutel of een terugkoppeling de volgende lesopname
Wat is ethiek: demarcatie van het veld
- Ethiek vs. moraal
o Ethiek = een discipline van de filosofie die zich bezig houdt met juist handelen,
‘wanneer is een handeling juist?’
▪ Juist handelen in relatie tot referentiekaders, soorten referentiekaders:
• Deontologische benadering
o Deon: plicht → plichtsethiek
• Deugdethische benadering
o SPA: Socrates – Plato – ‘Aristoteles’
o A: zijn idee over ‘wat is juist handelen’ is gebaseerd op zijn
opleiding als arts → midden, niet te veel, niet te weinig =
deugd
• Gevolg/consequentionistische benadering
o Kijken of het handelen juist is door te kijken naar het gevolg
1
, o Moraal
▪ Moraal = de manier waarop mensen met elkaar omgaan, dat ze de zaken met
elkaar regelen, omgangsvormen ontwikkelen…
▪ Afkomstig van het Latijnse woord ‘mores’, wat gewoonte betekend
▪ Welke moraalvormen zijn er? Wat zijn morele dilemma’s?
Tekst: Reckahnse beschouwingen: over de ethiek van pedagogische relaties
- Goede pedagogische relaties vormen een fundament voor succesvol leven, leren en een
geslaagde democratische socialisatie
o Daarom moet het wederzijds respecteren van de waardigheid van alle leden van
scholen en instellingen met deze ethische richtlijnen worden versterkt
- De richtlijnen moeten worden gebruikt voor duurzame professionele ontwikkelingen op
relationeel niveau
o Ze werden gedurende vijf jaar uitgewerkt in Reckahn, een plek met een rijke
onderwijsgeschiedenis
- De 10 richtlijnen pedagogische ethiek
Wat ethisch verantwoord is Wat ethisch ontoelaatbaar is
1. K&J worden waarderend aangesproken en 7. Het is niet toelaatbaar dat L&PD
behandeld K&J respectloos, vernederend behandelen
2. L&PD luisteren naar K&J of hen discrimineren, kwetsen
3. Bij feedback over leren wordt het 8. Het is niet toelaatbaar dat L&PD
gerealiseerde benoemd met leerstappen ontmoedigende opmerkingen geven over
en nuttige ondersteuning creaties en prestaties van K&J
4. Bij feedback over gedrag wordt het goede 9. Het is niet toelaatbaar dat L&PD
gedrag benoemd met verdere stappen K&J naar aanleiding van hun gedrag
voor een verdere ontwikkeling kleineren, overweldigen of uitsluiten
5. L&PD hebben aandacht voor interesses, 10. Het is niet toelaatbaar dat L&PD het
noden, vreugde, verdriet van K&J en negeren wanneer K&J elkaar verbaal,
houden rekening met de belangen en fysiek of via media kwetsen
bedoeling van hun gedrag
6. K&J wordt bijgebracht om zichzelf en
anderen te respecteren
*K&J: kinderen en jongeren
*L&PD: leraren en pedagogische deskundigen
Waarom zijn beschouwingen over de ethiek van pedagogische relaties nodig?
- Psychische kwetsuren komen te vaak voor en er wordt te weinig aandacht aan geschonken
o De Reckahnse beschouwingen vestigen de aandacht op psychische kwetsuren om bij
te dragen tot betere pedagogische relaties
- IVRK + wetgeving: psychische kwetsuren zijn ontoelaatbaar
2
, - L&PD, alsook K&J hebben goede pedagogische relaties nodig opdat leven, leren en
democratische socialisatie succesvol kunnen zijn
- De Reckahnse beschouwingen kunnen worden gebruikt om de ethiek van pedagogische
relaties grondig te bespreken in teams en groepen leraren, alsook op andere actieniveaus
Doelstellingen
- De Reckahnse beschouwingen over de ethiek van pedagogische relaties richten zich tot:
o Pedagogen in alle ontwikkelingsniveaus, alle onderwijsinstellingen en alle
pedagogische beroepen, richtingen en opvattingen
- Ze zijn geschikt om een consensus te bereiken, omdat een respectvolle pegagogische houding
zowel jongeren als volwassenen ten goede komt
- Met deze richtlijnen wordt het dagelijkse werk van L&PD erkend en wordt gevraagd dat zij
worden ondersteund door deskundigen op alle niveaus van de onderwijssystemen
- Doel: om waarderende handelwijzen in pedagogische werkgebieden te versterken en
kwetsende handelwijzen te verminderen om op die manier pedagogische relaties te
bevorderen
o Kern: 10 richtlijnen die ethische richtlijnen formuleren voor sociaalpedagogische
contexten, en waar de nadruk wordt gelegd op waarderend en kwetsend
pedagogisch handelen met zijn impact op de psychische ervaringen van K&J
Ontstaan en historische context
- De Reckahnse beschouwingen steunen op een 5 jarige interdisciplinaire en internationale
studie van de ethiek van pedagogische relaties, waarbij deskundigen waren betrokken
o De samenwerking werd gerealiseerd in het Rochowmuseum van Reckahn in 2011
- Reckahn herbergt een historisch dorpsgedeelte, waartoe de origineel bewaarde eerste
voorbeeldschool behoort
o De school had zich gekeerd tegen stokslagen en discriminatie op basis van stand,
religie of ras. Kinderen werden vanaf het begin gerespecteerd als verstandige
personen
Wetenschappelijke bevindingen
- Onderzoeken tonen aan dat K&J ondersteunende pedagogische relaties nodig hebben en dat
kwetsuren schadelijk zijn voor de ontwikkeling, het leren en democratische socialisatie
- Gevolgen waarderen en kwetsend pedagogisch handelen:
o Wanneer kinderen een goede relatie hebben met hun leraar, gedragen ze zich
duidelijk empathischer, altruïstischer en minder agressief
3
, o K&J in schoolse en sociaalpedagogische contexten hebben de vriendelijke zorg van
hun L&PD nodig om zich lichamelijk, emotioneel, sociaal en cognitief goed te kunnen
ontwikkelen
Waardering vanaf het begin
- Gevoelige pedagogische relaties zijn voor alle leeftijden relevant, maar in het werk met
kinderen < 3jaar zijn ze van het allergrootste belang
Project INTAKT
- Observatieonderzoek van het projectnetwerk INTAKT (Soziale INTerAKTionen in pädagogischen
Arbeitsfeldern – sociale interacties in pedagogische werkgebieden)
o Conclusie observatie leeraar-leerling / opvoeder-kind:
▪ 75% van de interacties waarderend en neutraal
▪ 20% kwetsend of ambivalent
▪ Meer dan 5% zeer kwetsend
▪ Psychische letsels zijn in pedagogische instellingen de vaakst voorkomende
vorm van geweld tegen K&J
Maatregelen
- Op alle actieniveaus zijn 2 perspectieven van belang:
1. De versterking van bestaande succesvolle handelwijzen en van preventie
2. De ontwikkeling van doeltreffende mogelijkheden van interventie bij wangedrag
- Teams en groepen leraren:
o Een op mensenrechten gebaseerd democratisch schoolreglement
o Om waarderende relaties in de pedagogische dagelijkse praktijk te onderhouden en
om over deze relaties na denken, hebben L&PD voortdurend teamwork nodig
o L&PD ervaren problematisch gedrag van K&J als een bijzondere uitdaging
- L&PD
o Reflecteren over alledaagse mogelijke maatregelen is noodzakelijk voor inzicht in het
pedagogische beroep
- Directies
o Veelzijdige situationele stappen ontwikkelen met de leraren om de pedagogische
relaties te verbeteren (vb. vormingen of enquêtes bij leerlingen)
o Samenwerken met lokale instanties, diensten en verantwoordelijke organisaties om
kinder- en mensenrechten ter plaatse te versterken
- K&J en ouders
o Interne en externe aanspreekpunten tot wie alle betrokkenen zich
kunnen wenden wanneer L&PD zich problematisch gedragen
4
