Sociologie H8-15
Deze samenvatting omvat alles: het is een samenvatting van het boek ‘Sociologie’ van Walter Weyns,
met daarbij in het blauw alles erbij genoteerd wat er extra in de lessen wordt aangehaald, en in het grijs
gezet wat niet aan bod is gekomen. Zo heb je een duidelijk overzicht van al de leerstof die je voor dit vak
moet kennen (van hoofdstuk 8 tem 15).
Veel succes! <3
Inhoud
Hoofdstuk 8: deviantie en criminaliteit (p 170-195)............................................................................... 4
8.1. Wat is deviantie? ...................................................................................................................... 4
8.2. Verandering in wijze van bestraffen ........................................................................................... 5
8.3. Sociogenese van de gevangenis ................................................................................................. 6
8.4. Biologische en psychologische theorieën van criminele gedrag .................................................... 8
8.5. Maatschappij en misdaad: sociologische theorieën ..................................................................... 8
1) De theorie van de differentiële associatie .............................................................................. 8
2) Mertons anomietheorie........................................................................................................ 9
3) Delinquente subculturen ...................................................................................................... 9
4) Labeling theorie ................................................................................................................. 10
5) Rational choice en ‘situationele’ interpretaties van criminaliteit ........................................... 11
8.6. Gevangenissen en straffen ...................................................................................................... 12
8.7. Het begrip geestesziekte ......................................................................................................... 13
8.8. Deviantie en sociale orde ........................................................................................................ 14
Hoofdstuk 9: Gender en seksualiteit................................................................................................... 15
9.1 Seks, ‘gender’ en biologie ......................................................................................................... 15
De oorsprong van sekseverschillen ............................................................................................ 16
Zijn gedragsverschillen tssn de seksen biologisch of cultureel te verklaren? ................................ 16
Empirisch materiaal bij mensen .................................................................................................... 16
Gendersocialisatie: Reacties van ouders en volwassenen ............................................................... 17
Het aanleren van de geslachtsrol................................................................................................... 17
9.2 Freud over ontwikkeling en gender ........................................................................................... 17
Kritiek op freud......................................................................................................................... 18
De theorie van Nancy Chodorow ............................................................................................... 18
9.3 Patriarchaat en productie: de dominantie van mannen .............................................................. 19
1
, Een samenleving wordt gedomineerd door mannen op alle domeinen van de sml (zie 6 kenmerken
hieronder) .................................................................................................................................... 19
Rollen van mannen en vrouwen verschillen van cultuur tot cultuur .................................................. 19
Vrouwen en werk: kort historisch overzicht................................................................................... 20
De problemen van het succes........................................................................................................ 20
Ongewenst seksueel gedrag .......................................................................................................... 21
Hoofdstuk 10: Verwantschap, huwelijk en gezin ................................................................................. 23
10.1. Gezin en huwelijk.................................................................................................................. 23
10.2. De oorsprong van het gezin – een sociobiologische beandering ............................................... 24
10.3. Het gezin en het huwelijk in de Europese geschiedenis ........................................................... 25
10.4. Parsons over het verband tussen nucleair gezin en industrialisatie........................................... 27
10.5. Echtscheiding in het Westen .................................................................................................. 28
10.6. Samenwonen........................................................................................................................ 29
Hoofdstuk 11: Etniciteit ..................................................................................................................... 30
11.1. Inleidend voorbeeld: de ‘Burakumin’...................................................................................... 30
11.2. Etnische groepen, minderheden en rassen in plurale maatschappijen ...................................... 30
11.3. Ethnische tegenstellingen, vooroordelen en discriminatie ....................................................... 31
11.4. Sociologische interpretaties ................................................................................................... 32
Hoofdstuk 12: Arbeid en economie .................................................................................................... 34
12.1. De Vereconomiseerde Samenleving ....................................................................................... 34
12.1.1. Zuiver economisch handelen is modern ........................................................................... 34
12.1.2. ‘Totaalkapitalisme’ ......................................................................................................... 34
12.1.3. Kolonisering van de leefwereld (Jürgen Habermas)........................................................... 35
12.2. De Fabriek ............................................................................................................................ 35
12.3. Moderne Arbeidsethos.......................................................................................................... 36
12.4. Arbeid en Tijd ....................................................................................................................... 37
12.5. Consumentisme .................................................................................................................... 38
Hoofdstuk 13: Religie ........................................................................................................................ 39
13.1. Soorten Religie ..................................................................................................................... 39
13.2. Soorten Religieuze Organisaties ............................................................................................. 40
13.3. Theorieën ............................................................................................................................. 40
13.4. Secularisatie ......................................................................................................................... 41
13.5. Fundamentalisme ................................................................................................................. 41
2
,Hoofdstuk 14: Onderwijs ................................................................................................................... 42
14.1. Factoren in het Schoolsysteem .............................................................................................. 42
14.2. Functies School ..................................................................................................................... 42
14.3. Theorieën ............................................................................................................................. 42
14.4. Onderwijs in Vlaanderen ....................................................................................................... 43
Hoofdstuk 15: Globalisering............................................................................................................... 43
15.1. Derde Wereld ....................................................................................................................... 44
15.2. Theorieën over globalisering.................................................................................................. 44
15.3. Transnationale ondernemingen ............................................................................................. 45
15.4. Non-state actors en Handelsnetwerken.................................................................................. 46
15.5. Bedreigingen van het wereldmilieu ........................................................................................ 46
3
,Hoofdstuk 8: deviantie en criminaliteit (p 170-195)
Deviant gedrag = afwijkend gedrag = afwijken van de regels die mensen verondersteld worden te volgen,
varieert van (sub)cultuur tot (sub)cultuur.
8.1. Wat is deviantie?
= gedrag dat niet strookt met algemeen aanvaarde normen.
o Ruim begrip
o Niet elke normovertreding is deviant gedrag (bv bij winkeldiefstel ben je nog geen deviant)
o Zowel individueel als collectief gedrag
o Primaire (houdt objectief gezien een normoverschrijding in: bv niet toegelaten mensen te
vermoorden, als je dit wel doet maar je wordt niet opgemerkt kom je ermee weg en bekijken
mensen je niet als deviant, dan ben je primair maar niet secundair deviant) en secundaire
deviantie. Deviantie verondersteld dat je met 2 bent (niet enkel norm overtreden, maar ook
gezien/gestraft worden voor secundaire deviantie)
o Bestempeling van bepaald type gedrag: labelen. Als je niet gelabeld wordt dan ben je niet
deviant. Wie labeld wie? Wanneer? … Devianten zijn vaak mensen of groepen die minder macht
hebben (de mannen die de vrouwen labelen, de machtigen die de minder machtige labelen, de
allochtonen die de autochtonen labelen) (gedrag, labelen en machtsverhouding: deviant)
o Wanneer je op het podium naakt speelt is het niet deviant, als je naakt in de klas komt wel. Bij
kunstenaars vinden we het dan ‘normaal’. De student wordt ook met andere ogen bekeken dan
het ‘straatboefje’.
o Er zijn gradaties in normen (moord wordt direct bestempeld als deviant, kleinere dingen maken
je niet direct deviant, zwaarte van normovertreding kan je meten aan zwaarte van sanctie)
Deviante subcultuur = groepen die aan de rand van de maatschappij staan, samen een afwijking vormen
binnen deze maatschappij.
Normen en sancties
Regels en normen volgen...
- ... uit gewoonte (bv taalgebruik, sociale omgang)
- ... bewust (bv verkeersregels -> vinden we niet perse gerechtwaardigd zoals snelheidsbeperking)
Belangrijik aspect van conformiteit of afwijkend gedrag: sancties (iedere reactie van anderen op het
gedrag van individuen of groepen, erop gericht de norm te laten naleven) verbonden om individuen te
dwingen zich conform de regel te gedragen.
Vormen sancties:
o Positief (beloning geven aan goed gedrag) en negatief ('slecht' gedraf bestraffen)
o Formeel (reactie van instelling die als taak heeft toe te zien op de toepassing van normen) en
informeel (minder georganiseerd, meer spontane reacties op niet-conform gedrag)
4
,Formele sancties: uitgevaardigd door rechtbanken en toegepast door gevangenissen.
- Formeel negatief: meest voorkomend, bv intrekken rijbewijs
- Formeel positief: in vele domeinen van sociale leven bv diploma voor sportprestatie
Informele sancties: beïnvloed gedrag van individuen vaak meer dan formele sancties.
- Informeel positief: bv schouderklopje, glimlach
- Informeel negatief: uitlachen, rug toekeren
Wet, misdaad en straf
Wetten = door de overhied opgelegde normen waarnaar de burgers zich moeten gedragen. Naleving
ervan wordt beschermd door formele sancties.
Crimineel gedrag = gedrag dat niet conform de wet is.
Verschuiving van de aard van bestraffingen varieren sterk en hangen samen hangen met algemeen
maatschappelijke verschuivingen van traditionele maatschappijen, gebaseerd op de lokale
dorpsgemeenschap, naar geïndustrialiseerde sociale systemen, waar de meeste mensen leven in
anonieme steden.
Crimineel gedrag in pre-industriële maatschappijen
Vergelijkingen zijn erg belangrijk (vroeger met nu, voetbal met religie, kinderen met volwassenen, …:
dingen zien die je niet zo had gezien)
Sociogenese: de wording van een bepaald sociaal fenomeen
Pré-industriële Europa:
o Zwaarste straffen: misdrijven van religieuze aard, tegen het eigendom van heersers of van
aristocratie, jagen en vissen en fruit plukken op gronden van koning/aristocraat.
o Op ketterij (verkondigen van niet-christelijke religieuze opvattingen), sacrilège
(beschadigen/stelen van kerkeigendom) en blasfemie (naam van God oneerbiedig gebruiken)
stond lange tijd de doodstraf. (zelfs iem doden moest enkel geldsom betalen als straf)
Nu (moderne maatschappijen):
o Bovenstaande dingen worden zelfs niet crimineel beschouwd (behalve stelen van kerkeigendom)
o Lichamelijke behaging, geweldpleging werd vroeger niet zwaar bestraft en nu wel
8.2. Verandering in wijze van bestraffen
Opsluiten van mensen heeft 4 grote functies: wraak, uitschakeling, straf/afschrikking, heropvoeding
(deze functie komt enkel voor in moderne sml, deze is de meest uitdagende en moeilijke, vaak werd het
juist tegenovergesteld doordat ze criminele vrienden maken)
5
,19de eeuw:
o De moderne gevangenissen stammen af van gevangenissen die oorspronkelijk hier niet voor
bedoeld waren
o Langdurige gevangenisstraf was ongebruikelijk
o Meeste steden: lokale kleine gevangenis voor slechts 3-4 personen (dronkaards die hun roes
uitslapen, mensen in afwachting tot hun proces)
o Grotere Europese steden: grotere gevangenissen (mensen die wachtten op hun executie), weinig
gevangenisdicipline
Jonathon Atholl: rechtshistoricus die leven in een van de oudste Londense gevangenissen beschreef: veel
bezoekers, ongedwongen, ter dood veroordeelde deden nog afscheidsfeest, mensen vastgeketend,
zweepslagen, ...
8.3. Sociogenese van de gevangenis
Sociogenetica = de leer van het ontstaan en de wording van sociale praktijken en instituties
Sociogenetische zijn gevangenissen verwant aan ziekenhuizen, beide afgestamd van middeleeuwse
godhuizen en hospitalen.
Hospita en xenodochia:
o Mensen beschouwen als gasten die je verzorgd, mensen kregen eten en een bed (pelgrims,
mensen die iets fout hebben gedaan en nergens meer terecht kunnen, reizigers, handelaars).
Vergaarbak van al die mensen. Ze werden geacht zich aan de normen te houden. (Xeno =
vreemdeling). Vaak gevestigd aan de rand van de stad voor ze op te vangen.
Rond dezelfde tijd kwamen godshuizen:
Godhuizen:
o In alle middeleeuwse steden
o Huizen gewijd aan goede werken ter ere van God, werken van barmhartigheid
o Opvanghuizen voor hulpbehoevenden (ouderen, gehandicapten, armen, geestelijk gestoorden,
zieken, ... (doel was niet om toestand van hun blijvend te verbeteren, geen
verbeteringsistellingen zoals nu)
o Doel: hulpbehoevenden helpen om wil van God na te komen en zo eigen zielenheid te
bevorderen, het was dus niet om sociale problemen op te lossen, maar om ermee te leven. Ze
waren dus blij met bedelaars zodat ze volgens God normen konden leven door hen te helpen.
In middeleeuwen deden mensen iets goed uit eigen belang. Ze hielpen ze niet uit goede inborst, maar
6
,omdat het door God gewild is. Ze geloofden dat iedereen zijn ‘natuurlijke’ plaats had.
Ook hospitalen hebben een dubbele oorsprong: in de kloosters en langs de grote wegen. In kloosters om
armen en gebrekkigen onderdak te bieden. Langs wegen Hier konden reizigers terecht. Zij kregen
onderdak, eten, … omdat de barmharigheid dit voorschrief. Alles was in religieuse sfeer.
16de eeuw (vroege moderniteit):
o Nood aan hospitalen groeit
o Handel werd intensiever, meer mensen reizen voor zaken of uit nieuwsgierigheid:
reizigersverkeer kreeg ander karakter (meer nood aan overnachtingen)
o Ontstaan herbergen en logementen: meer comfort en religieuse aspect valt weg
o Er ontstonden ook opvangtehuizen idpv godshuizen voor zwervers, … De sfeer was hier
grimmiger, en ze werden gezien als bedreiging voor ordelijke gang van zaken die bestreden
moesten worden. Dit was om de wegen terug veiliger te maken voor de welvarende mens. Ze
waren dus niet meer blij met bedelaars, en hen helpen werd zelfs bestraft (enkel mensen die het
echt nodig hadden kregen wel hulp, maar wel om later op eigen benen te staan)
o Ontstaan onderscheid tussen categorieën van mensen, ieder met hun specifieke nodig en
problemen.
o Werkhuizen voor landlopers te ‘straffen’
o Middeleeuwen: iedereen samen onderbrengen. Later: gespecialiseerde instellingen.
Einde 16de eeuw:
o Ontstaan proliferatie (vereenvoudiging) van instellingen waarvan de functies almaar specifieker
werden onderscheiden.
o Werklozen en onwilligen kwamen ergens terecht waar het onaangenaam was als strafinstelling
18de en 19de eeuw: functionele differentiatie van sociale instellingen
o Detecteren van problemen om te weg te werken
o Wereld is geen door God bestaande orde meer
o Afschaffing traditionele straffen en invoering van vrijheidsberoving
o Concept geneesziekte, ontstaan geneesheren (mensen konden nog opgesloten worden tegen
7
, hun wil, maar enkel met toestemming arts)
19de eeuw:
o Gevangenissen beschoud als plaatsen van heropvoeding
o Jeremy Bentham: exponent van moderne controle- en verbeterdrang
Michel Foucault: analyse drang naar controle en discipline in moderne maatschappij
o Krankzinnigheid werd beschouwd als een ziekte (die je kan genezen)
8.4. Biologische en psychologische theorieën van criminele gedrag
Lombroso: sommige mensen geboren met criminele neigingen en dragen nog sporen van meer primitief
mensentype, je kan ze onderscheiden adhv vorm van schedel. (in 20 ste eeuw: Sheldon die verband tussen
lichaamsbouw en crimineel gedrag zag)
Hier wordt nu mee gelachen, maar of criminaliteit genetisch is of aan omgeving ligt weet men
nog niet zeker. Het kan dat biologische factoren een rol spelen, maar dit is nog niet zeker.
Recenter onderzoek: mogelijk verband tussen crimineel gedrag en chromosomenstructuur -> meer bij
mannen met extra Y-chromosoom: zeer beperkte steekproef, ander onderoek toont geen verschillen
aan.
Lombroso: Zou het kunnen dat er een verband is tussen uiterlijk en gedrag? Bepaald type van misdaad
herkennen aan uiterlijk. Misdaden bv kunnen aflezen adhv schedel? Het antwoord was ‘ja’, zelfs adhv
urine zien welke soort mosdaad ze gingen plegen. Dit idee is nu weggeblazen, maar vandaag de dag door
hersenscan wel verschillen zien (bij psychopaten andere delen die oplichten). Hier komen we dus terug
in de sfeer van Lombroso.
Je mag dus niet te snel zeggen ‘dit ondeerzoek is niet gepast’.
De biologische en psychologische verklaringen mogen dus niet zomaar uit de weg geweegd worden.
8.5. Maatschappij en misdaad: sociologische theorieën
Sociologische verklaringen van criminaliteit en deviantie meer aangewezen dan biologische en
psychologische verklaringen. (aard van misdrijven hangt sterk af van sociale klasse van de dader)
1) De theorie van de differentiële associatie
Deviant gedrag is gedrag, je moet het aangeleerd krijgen, bv geboren worden in sportieve familie dan
wordt je zelf gemakkelijker sportief. Verklaring van crimineel gedrag wordt dus verklaard door de
groepen (differentiële associatie) ( puntje 2 ook sociale processen:anomie).
Edwin Sutherland: ontwikkelaar theorie van differentiële associatie
o Verschillen in crimineel gedrag tussen individuen worden verklaard door verschillen in de mate
waarin ze geassocieerd zijn met bepaalde supculturen
o Achtergrond theorie: ieder sociaal gedrag wordt aangeleerd, en dus ook criminele gedrag. Het
wordt aangeleerd in primaire groepe (vooral ‘peer groups’).
8
, o Verschil tussen conform en crimineel gedrag is niet groot: beide gericht op vervullen van
dezelfde behoeften en waarden bv dieven willen inkomen verwerven, net zoals mensen die een
job uitoefenen, ze verschillen enkel in gebruik van middelen.
2) Mertons anomietheorie
Robert K. Merton -> theorie in aansluiting op Durkheims anomiebegrip
Durkheim: in moderne maatschappij gelden traditionele W en N niet meer, maar er zijn ook nog geen
stabiele nieuwen. Individuen worden hierdoor gedesoriënteerd en angstig
Merton komt zelf uit lage klasse en weet dus hoe moielijk het is om op te klimmen als je daar wordt
geboren
Merton: ziet anomie als sociale druk waaraan individuen in bep situaties bloot staan, wanneer de
algemeen aanvaarde waarden en streefdoelen conflicteren met wat in de realiteit mogelijk is.
- Bv veel waarde hechten aan materieel succes; behalen door hard te werken; in realiteit hebben
kansarmen niet altijd een mogelijkheid; anderen veroordelen deze mensen, terwijl ze er niets aan
kunnen doen; succes halen door illigetieme middelen; anomiedruk kan leiden tot crimineeel gedrag.
Volgens Merton 5 mogelijke reacties op situaties met grote soanning tussen algemeen aanvaarde
waarden en bepertke middelen om deze waarden te verwezenlijken:
o Conformisten: meerderheid, accepteren algemeen aanvaarde waarden en conventionele
middelen (legitiem of illegitiem, succes of geen succes) (streeft waarden na en heeft juiste
middelen)
o Innovators (vernieuwers): accepteren waarden en zoeken alle mogelijke middelen om hen na te
streven (legitiem of illegitiem) bv criminelen die welvaart zoeken door strafbare activiteiten
(streeft waarden na maar beschikt niet over middelen dus gaat voor criminaliteit)
o Ritualisten: houden zich aan de gedragsregels, maar maar hebben geen streefdoel voor ogen. Bv
iem die dagelijks hetzelfde werk doet zonder carièrevooruitzichten (beschikt wel over middelen
maar de waarden intereseren hem niet)
o Afhakers (retreatists): verwerpen zowel waarden als middelen om hen te realiseren, haken af
van maatschappij bv. Commune die volledig in eigen onderhoud voorziet en van niks aantrekt
(streeft niet naar maatschappelijke doelen, bv mensen die veel drinken, junkies, …)
o Rebellerend: verwerpen zowel waarden als middelen om hen te realiseren, en willen de hele
maatschappij omvormen (in tegenstelling tot afhakers). Bv leden van radicale politieke
groeperingen (hebben niet de middelen maar zoeken andere middelen, streven naar nieuwe
middelen en doeleinden)
3) Delinquente subculturen
Twee bovenstaande theorieën combineren
Sutherlands inzichten over differentiële associatie (groep waartoe iem behoord, maakt of individu wel of
geen crimineel gedrag vertoont) koppelen aan begrippen van Marthon om te zien waarom de één met
rebellerend en de ander met conformistisch gedrag reageert in eenzelfde situatie
9
