Hoofdstuk 1: Understanding international relations
1. Wat gaan we bestuderen?
In dit vak bestuderen we staatkundige entiteiten en de relaties daartussen.
Plaatsen zoals Antarctica en de Zuidpool vallen echter niet onder de soevereiniteit van een
land. De wereld is opgedeeld in statelijke entiteiten. De atlas klopt niet: landsgrenzen en de
staat mogen niet overschat worden.
1.1 Soevereine staat
De soevereine staat is de hoeksteen van de Westfaalse wereldorde.
Omdat er geen wereldregering bestaat staat er niets boven de soevereine staat; die geniet van
het hoogste gezag waar naar de burger zich moet schikken.
De staat is echter slechts een abstractie, een uitvinding, een historisch gegroeide constructie.
De juridische definitie van een staat, beslist tijdens de Montevideo Conventie van 1933
benoemt 4 voorwaarden waaraan voldaan moet worden om van een staat te kunnen spreken.
⇢ Grondgebied
⇢ Overheid
⇢ Bevolking
⇢ Internationale betrekkingen
Volgens de Verenigde Naties zijn er 193 staten die aan de 4 criteria voldoen. Daar zijn echter
uitzonderingen op: Taiwan, Vaticaanstad, Palestina,...
1.1.1 Is palestina een staat?
- Grondgebied: Palestina’s grondgebied is versnipperd, een openluchtgevangenis bij de
gazastrook, flarden in het binnenland,...
- Bevolking: er wonen meer palestijnen (5 miljoen) buiten palestina dan binnen.
- Overheid: Er is niet één centrale overheid: er zijn spanningen tussen Hamas en Fatah.
Beiden hebben een deel van het palestijns grondgebied.
- Diplomatieke erkenning: Heel wat Aziatische, Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse landen
erkennen Palestina als staat. Noord-Amerika, Europa, Australië en Japan daarentegen;
Israël-gezinde landen erkennen Palestina niet.
Palestina is niet de enige entiteit die op
diplomatieke erkenning wacht.
1.1.2 Fragiele staten
Fragiele staten zijn staten waarin de
centrale overheid het niet voor het zeggen
heeft en waar criminele bendes en
terreurgroepen het land domineren.
Vb/ Syrië
,1.2 Natie
De natie is aan het einde van de 18e eeuw ontstaan, samen met de Amerikaanse en Franse
revoluties: revoluties gedreven door nationalisme.
Een natie is een groep mensen met een gemeenschappelijke kenmerken (Geschiedenis, taal
en gebruiken, levensstijl,...)
Een natie is niet hetzelfde als een etnische groep of een ras.
Opgepast voor ‘Imagined communities’ of ingebeelde gemeenschappen: is er wel degelijk
een samenhorigheid of is die samenhorigheid verzonnen (Vb/ de vlaming).
1.2.1 Natie + staat = natiestaat?
Soms vallen staat en natie samen (IJsland), maar soms zijn naties echter verspreid over vele
staten (Koerden, Pathanen, Touaregs,..)
Multinationale staten: België, Rusland, India,...
Naties die naar een onafhankelijke staat streven: Catalonië, Schotland,...
1.3 Niet-statelijke actoren
Naast staten hebben we ook niet statelijke actoren.
1. Internationale organisaties
Deze zijn meestal ontstaan na WOII. Er is geen enkel beleidsdomein denkbaar waar geen
internationale organisatie voor bestaat. Het sterkste voorbeeld hiervan is de Europese Unie.
België kan geen individueel monetair of handelsbeleid voeren; kan niet autonoom beslissen.
Die soevereiniteit hebben we overgedragen aan de EU.
2. Multinationals
Deze zijn relatief nieuw, zijn ontstaan in de jaren ‘90 of de 2000’s. Voorbeelden hiervan zijn:
⇢ Facebook: verkocht tijdens de brexit gegevens van gebruikers door aan overheden.
⇢ Huawei: chinees bedrijf die bezig is met het maken van 5G. Amerika vreest echter dat the
internet of things zal gebruikt worden om aan spionage te doen, en zal leiden tot een
technologische koude oorlog.
3. NGOs
Vb/ De Aquarius: een schip die op de middellandse zee voer en heel wat reddingsacties
uitvoerde in naam van Artsen zonder grenzen. Na veel kritiek van extreemrechtse partijen en
politici trok panama de vergunning van het schip in waardoor de reddingsoperaties
genoodzaakt waren te stoppen.
4. Terroristische en criminele groeperingen
Vb/ Isis, Al-Qaida, ‘Hamas’,...
5. Privépersonen en civil society
Vb/ Bill Gates en zijn ex-vrouw hebben een liefdadigheidsfonds opgericht om de wereld
gezondheid te bevorderen. Gates’s foundations heeft op zichzelf al meer gespendeerd aan
wereldgezondheid dan de wereldgezondheidsorganisatie van de VN zelf.
,Vb/ Greta Thunberg heeft op zichzelf een wereldwijde klimaat beweging op gang gezet.
6. Religieuze organisaties
1.4 Studieveld
Het studieveld van de wereldpolitiek is dus meer dan enkel de wereldbol op zich.
⇢ Ook aandacht voor niet-statelijke actoren en ‘low politics’
⇢ Geen waterdicht schot tussen binnen- en buitenlandse politiek omdat we in een
geglobaliseerde wereld leven. De wereld ‘krimpt’ en er komt een verstrengeling op alle
vlakken van beleidsvorming. het resultaat is interdependentie en ontstaan van problemen
zonder paspoort. De laatste toont de schaduwzijde van globalisering.
2. Hoe bouwen we kennis op?
2.1 Analyseniveaus
We bespreken de analyseniveaus aan de hand van het voorbeeld van de huidige
Rusland-Ukraine crisis. Putin wordt door de media omschreven als aanvallend, offensief,
maar wanneer gekeken wordt naar de Russische geschiedenis kunnen we er misschien van uit
gaan dat hij eerder defensief handelt uit angst.
Wat verklaart de Russische houding?
Analisten en onderzoekers van internationale relaties moeten kiezen waar ze zoeken om
verklaringen te vinden voor verschillende fenomenen
1. Persoonlijke redenen
→ Kijken naar de impact van
individuele beslissingsmakers
(staatsleiders en hun adviseurs)
Putin als persoon, als KDG agent,
als dictator … Hij stelt dat Russen
en Oekraïners 1 volk zijn.
Hij streeft naar een heropleving
van de vroegere russische
grandeur.
2. Statelijke redenen.
→ Focust op de politieke en
economische karaktertrekken van
landen en staten
De huidige situatie van Rusland. Er kwam veel protest tegen Putin naar aanleiding van de
opsluiting en mogelijke foltering van tegenstander Navalny.
, 3. Internationale redenen.
→ Focust op het gehele internationale systeem, landen bestaan niet in isolatie maar komen
constant in contact met elkaar.
Europa staat momenteel zwak: Bondskanselier Merkel treedt af, Macron staat voor
verkiezingen,...
Het kader van de analyseniveaus van Waltz wordt nog steeds gebruikt
2.2 De 4 grote theoretische scholen
⇢ Realisme
Staten hebben de hoogste macht, anarchisme overheerst. De realistische theorie is
eerder pessimistisch
⇢ Liberalisme (‘niet-staatscentrisch’)
De staat is niet de enige actor: niet-staatscentrisch. Aan de basis van het internationaal
systeem staat net als bij mensen samenwerking.
⇢ Radicalisme
Kapitalisme structureert relaties tussen mensen en op wereldvlak
⇢ Constructivisme
De 3 andere theorieën zijn te materialistisch en empiristisch. Hoe je staat is hangt af
van hoe je als persoon bent en wat je zelf gelooft. Wereld is wat men ervan maakt en
wat je eigen perceptie ervan is.
Geen enkele theorie is fout noch juist, we bieden telkens slechts een andere kijk op de
wereld: multiperspectivisme. Wanneer de theorieën gecombineerd worden spreekt met van
theoretisch eclectisme.
̶ Oog hebben voor breuklijnen en gevoeligheden
Voorbij eurocentrisme: We zien de wereld te vaak door onze westerse bril.
̶ Verbanden leggen tussen theorie en praktijk en tussen vroeger en nu
2.3 Belang van geschiedenis
Historische uniciteit versus recurrenties
Thucydides was een griekse schrijver die in de 5e eeuw v.C. ‘de Peloponnesische Oorlog’
schreef en daardoor vader van de geschiedschrijving genoemd wordt. Hij wordt echter ook
vader van de wereldpolitiek genoemd omdat hij niet enkel omschreef wat er gebeurde, maar
ook zocht naar verklaringen.
Volgens hem lag oorlog niet in menselijke natuur, maar voeren we oorlog door verschillende
percepties en door het veiligheidsdilemma.
↳ Wanneer je iets doet om jezelf veiliger te voelen, maar je
tegenstanders dit als een bedreiging aannemen. Vb/ de wapenwedloop
geleid door technologische competitie
De ideeën die we in het verleden krijgen en de beslissingen die we toen sloten nemen we mee
naar het toekomst als gids.
